أحكام القرآن (جهضمی‌‌)

أحكام القرآن، تألیف قاضی، محدث، ادیب و فقیه مالکی قرن سوم هجری قمری، ابواسحاق اسماعیل بن اسحاق بن اسماعیل بن حماد بن زید بن درهم جَهضَمی ازدی بغدادی (197-282ق)، تفسیر ترتیبی با شیوه روایی و فقهی قرآن کریم است که کامل نیست و فقط شامل توضیح برخی از آیات از 10 سوره می‌شود. پژوهشگر معاصر، ابوحارث عامر حسن صبری، این کتاب را تصحیح و تحقیق کرده و برای آن مقدمه‌ای روشمند و ارزنده نوشته و نویسنده و آثارش و کتاب حاضر را شناسانده و همچنین پاورقی‌هایی بر آن افزوده و منابع و اسناد روایاتش را استخراج کرده است. او همچنین تعداد 41 نفر از مشایخ قاضی ابواسحاق جهضمی را که از آنان در کتابش روایت آورده و نیز تعداد 25 نفر از شاگردانش را که از اندیشوران هستند، با اختصار و الفبایی شناسانده است.

أحكام القرآن(جهضمی‌، اسما‌عیل‌ بن‌ اسحا‌ق‌)
پدیدآوران	جهضمی، اسماعیل بن اسحاق (نويسنده) صبری، عامر حسن (محقق)
ناشر	دار ابن حزم
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1426ق - 2005م
چاپ	1
شابک	‎9953-81-112-1
موضوع	تفا‌سیر فقهی‌ - ما‌لکی‌,قرآن‌ - احکا‌م‌ و قوانین‌
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	BP ۹۹/۴/ج۹الف۳
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف و روش

• نسخه خطی این اثر، ناقص است و اول و آخرش در دسترس نیست و اگر نویسنده، مقدمه‌ای نوشته، اکنون در اختیار ما قرار ندارد و در نتیجه انگیزه و اهداف و چگونگی‌های پیدایش این کتاب، پنهان مانده است.
• ابوحارث عامر حسن صبری، کتاب حاضر را از باارزش‌ترین آثار نویسنده دانسته که دانشی فراوان و فوایدی بسیار دارد و کسی بر او سبقت نگرفته و پیشوایان متعددی که بعد از او آمده‌اند از این کتاب، بهره برده‌اند و برخی به تهذیب و اختصار آن همت گمارده‌اند.

ساختار و محتوا

«أحكام القرآن» به‌صورت کامل به دست ما نرسیده است و کتاب حاضر، بخش‌های باقی‌مانده آن است که شامل تعداد 441 روایت تفسیری برای آیات فقهی می‌شود و به‌ترتیب، برخی از آیات 10 سوره‌ ذیل را توضیح می‌دهد: نساء، مائده، مؤمنون، نور، مجادله، صفّ، جمعه، منافقون، تغابن و طلاق.

نمونه مباحث

• در تفسیر «إِنْ تَجْتَنِبُوا كبَائِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكفِّرْ عَنْكمْ سَيئَاتِكمْ وَ نُدْخِلْكمْ مُدْخَلًا كرِيمًا» (نساء: 31)، از پیامبر(ص) نقل کرده است که می‌گفت: «مِن الكبائرِ شَتمُ الرّجُلِ والِدَيهِ». قالوا: يا رسول‌الله هل يشتم الرجل والديه؟ قال: «يسبُّ الرّجُلُ أبا الرّجُلِ فيسبُّ أباهُ و يسبُّ اُمَّهُ فيسبُّ اُمَّهُ»؛ یعنی: یکی از گناهان کبیره این است که شخصی به پدر و مادر خودش فحش بدهد. گفتند: ای رسول خدا آیا کسی به والدین خود دشنام می‌دهد؟! پیامبر(ص) گفت: به پدر کسی دشنام می‌دهد، او واکنش نشان می‌دهد و به پدرش فحش می‌دهد و یا به مادر کسی ناسزا می‌گوید و طرف مقابل هم، مادرش را مورد فحاشی قرار می‌دهد.
• «لعن رسول‌الله(ص) الراشي و المرتشي و الرائش»؛ یعنی: فرستاده خدا(ص)، 3 نفر را لعنت کرده است: رشوه‌گیرنده، رشوه‌دهنده و میانجی و دلال رشوه.
• از قتاده نقل کرده است که آیه «فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ» (تغابن: 16) (پس تا مى‌توانید تقوای الهی در پیش بگیرید)، آیه «يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ» (آل ‌عمران: 102) (ای مؤمنان آن‌گونه که حق تقواداری است، خودنگهداری کنید و از نافرمانی خدا بپرهیزید) را نسخ کرده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.