نیمه پنهان
نیمۀ پنهان تألیف عبدالحسین میرزا فرمانفرما، به کوشش منصوره اتحادیه(نظام مافی)، شیوا رضایی و علیرضا نیک‌نژاد؛ کتاب پیش رو بر مبنای دو دسته سند تنظیم شده است که در نگاه اول ارتباطی با هم ندارند، ولی آنچه این دو را به هم مرتبط می کند، موقعیت اجتماعی و مالی زنان است، قبل از آنکه وقایع سیاسی قرن بیستم شرایط زندگانی را دگرگون کند. به همین دلیل عنوان کتاب «نیمۀ پنهان» و مقدمه ی آن بر مبنای زنان ایران در آستانه ی قرن بیستم گذاشته شد.
| نیمۀ پنهان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فرمانفرما، عبدالحسین میرزا (نویسنده)
اتحادیه، منصوره (محقق) رضایی، شیوا (محقق) نیک‌نژاد، علیرضا (محقق) |
| ناشر | نشر تاریخ ایران |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۹ |
| شابک | 3-44-8687-600-978 |
| کد کنگره | |
ساختار و گزارش محتوا
زندگی زنان در جامعه ی سنتی و پدرسالار در چارچوب خانه و دنیای بسته سپری می شد، چرا که آنان کمتر پا به بیرون خانه می گذاشتند و به همین علت اطلاع چندانی از فضای درون خانه ها نداریم. به طور کل در اذهان بسیاری واژه ی زنانه بار منفی داشت. چه زنان را بی منطق، ضعیفه و بی مقدار و مسائل مربوط به آنان را بی ارزش تلقی می کردند. البته این کلیات است و زنان با کفایت و درایتی هم بودند که در زندگی خانواده نقش اساسی را بر عهده داشتند و اگر چه اکثرا در خفا عمل می کردند، ولی گهگاه آثاری به دست می آید که تصور عمومی را نقض می کند.
کتاب پیش رو بر مبنای دو دسته سند تنظیم شده است که در نگاه اول ارتباطی با هم ندارند، ولی آنچه این دو را به هم مرتبط می کند، موقعیت اجتماعی و مالی زنان است، قبل از آنکه وقایع سیاسی قرن بیستم شرایط زندگانی را دگرگون کند. به همین دلیل عنوان کتاب «نیمۀ پنهان» و مقدمه ی آن بر مبنای زنان ایران در آستانه ی قرن بیستم گذاشته شد.
قسمت اول کتاب مکاتبات زنان مربوط به دو دوره ی حکومت عبدالحسین میرزا فرمانفرما در کرمانشاه طی سال های 22-1320 ق و 32-1331 ق است. این قسمت از دو بخش تشیکل می شود، بخشی مربوط به مکاتبات عمومی زنان و بخشی درباره ی مکاتبات خصوصی زنان خانواده فرمانفرما است. اوضاع کرمانشاه در طول این دوره سخت آشفته و دستخوش ناآرامی شده بود که البته مختص این ایالت نبود. به طور کل وضع کشور از اواخر دوره ی ناصری به مرور دچار تشنج و بی ثباتی شده بود و کرمانشاه هم به همین وضع دچار بود. در اکثر این نامه ها زنان درخواست کمک از حاک را داشتند و اغلب شامل دریافت نکردن حقوق یا تقاضای حمایت در دعواهای ملکی و ارثی می شدند. تعدادی نیز گزارشات خشونت علیه زنان است. باید افزود که در بسیاری اوقات کل ماجرا از این نامه ها مستفاد نمی گردد، ولی با این وجود اطلاعات ذیقیمتی از شرایط جامعه و وضع زنان به دست می دهد. بخش دوم این قسمت شامل مکاتبات خصوصی خانواده ی فرمانفرما است که اکثرا در همان زمان نوشته شده اند و حاوی مطالب جالب توجهی هستند از جمله مسائل ارث، ازدواج، رابطه ی بین زنان و غیره. باید در نظر داشت که بسیاری اوقات ارتباطات خانوادگی از طریق ازدواج برقرار می شد که نه تنها نتایج مالی، بلکه سیاسی را هم در پی داشت.
قسمت دوم کتاب فصلی است از کتابچه ی «مخارج ملتزمین رکاب» در سلطنت مظفرالدین شاه در 1316ق/1277ش. مطالب این فصل مربوط به پرداخت مواجب و انواع مقرری می شد که در اینجا آنچه مربوط به بخش زنان بود معرفی می شود. این زنان مادران، همسران، صیغه ها، دختران و نوه‌های مظفرالدین شاه، ناصرالدین شاه، محمدشاه، فتحعلی شاه، عباس میرزا و سایر شاهزادگان بودند، علاوه بر کنیزها، خدمه ی حرم، خواجه ها و وابستگان آن ها و همچنین شامل زنانی که در گذشته پرد یا شوهرانشان مصدر کاری در دربار بودند، و اکنون در قید حیات نبوده و حقوقشان را بازماندگان شان دریافت می کردند.[۱]
پانويس