الأمثال في الحديث النبوي صلی‌الله‌علیه‌وسلم

الأمثال في الحديث النبوي صلی‌الله‌علیه‌وسلم، اثر ابومحمد عبدالله بن محمد بن جعفر بن حبان، معروف به ابوالشیخ اصفهانی (متوفی 369ق)، مجموعه‌ای از ضرب‌المثل‌ها و حکمت‌های منسوب به پیامبر(ص) که با تحقیق عبدالعلی عبدالحمید و اشراف مختار احمد ندوی به چاپ رسیده است.

الأمثال في الحديث النبوي(صلي‌الله‌علیه‌وسلم)
پدیدآوران	ابوالشیخ، عبدالله بن محمد (نویسنده) حامد، عبدالعلی عبدالحمید (محقق)
ناشر	دارالسلفیه
مکان نشر	هند -بمبئی
سال نشر	1987م
چاپ	2
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ /الف2الف8 / ???? PJA
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب با دو مقدمه از ناشر و محقق، آغاز و امثال و روایات، بدون تبویب یا فصل‌بندی خاصی در 373 ضرب‌المثل، ارائه گردیده است.

انگیزه تألیف

هدف نویسنده، صرفاً جمع‌آوری حکم و امثال منسوب به پیامبر(ص) بوده و لذا به خلاف ابوعبدالله حسن بن عبدالرحمن رامهرمزی در کتاب «أمثال الحدیث»، به شرح و تأویل آنها، نپرداخته است.

گزارش محتوا

در مقدمه ناشر که در سال 1402ق نوشته شده، به اهمیت کتاب، اشاره گردیده است.

در مقدمه محقق، ضمن اشاره به سلسله راویان کتاب، و تعریف واژه مثل و اقوال بزرگانی همچون زمخشری پیرامون آن، به شرح‌حال نویسنده، بررسی سند کتاب، تشریح نسخ آن و توضیح اقدامات تحقیقی صورت گرفته بر روی آن، پرداخته است.

سلسله راویانی که مؤلف روایات کتاب را از آنها، نقل کرده است، عبارتند از:

1. ابواحمد محمد بن علی بن محمد بن عبدالله بن سمویه، معروف به مکفوف؛
2. سید زاهد بن ابومحمد حمزه بن ابوالفضل عباس بن علی علوی؛
3. شیخ ابوالحسن مسعود بن ابومنصور بن محمد بن حسن جمال؛
4. حافظ ابوالحجاج یوسف بن خلیل بن عبدالله دمشقی؛
5. ابوالعباس احمد بن حمد بن عبدالله ظاهری؛
6. عبدالکریم بن عبدالنور بن منیر حلبی.

این کتاب، دربردارنده بیشترین امثالی است که به پیامبر(ص) منسوب گردیده و در انتهای کتاب، به دلیل مناسبت با موضوع، به مثل‌های برخی از حکما، مخصوصاً امثال منسوب به اکثم بن صیفی حکیم، اشاره شده است.

مؤلف در این کتاب، به بیان تشبیهات و مثال‌های موجود در احادیث نبوی(ص) پرداخته است. واژه مثل، در تشبیه چیزی به چیز دیگر به کار رفته و این امر، در قرآن کریم، بسیار اتفاق افتاده است، به‌گونه‌ای که تألیفات زیادی پیرامون امثال در قرآن کریم، به رشته تحریر درآمده است.

امثال النبی(ص)، به دو قسم تقسیم می‌شود: نخست مثل به معنی معروف آن، یعنی اقوال سایرین که در زبان مردم، مشهور شده است که مؤلف کتاب خویش را با آن آغاز نموده و به حدود 123 مثل از این قسم، اشاره کرده است. قسم دوم، به تمثیل‌ها اختصاص یافته است.

به‌منظور آشنایی با محتوای کتاب، به برخی از این امثال و راویان آنها، اشاره می‌شود:

1. «الحرب خدعة»، این مثل را راویانی همچون عبدالله بن عمر، سعید بن ذی حدان، ابن عباس و عایشه نقل کرده‌اند.
2. «لیس الخبر کالمعاینة»، ابن عباس راوی این حدیث می‌باشد.
3. «إن من الشعر حکمة و إن من البیان سحرا»، این روایت و روایات هم مضمون آن، توسط ابن عباس، سعد بن عیاض نقل شده است.
4. «لا یلدغ المؤمن من جحر مرتین»، ابوهریره این روایت را نقل کرده است. این حدیث با عبارت «لایلسع المؤمن» نیز روایت شده است.
5. «و سیأتیک بالأخبار من لم تزود»، ابن عباس و عایشه به خواندن این مصرع از پیامبر(ص) اشاره کرده‌اند.
6. «زرغبا تزدد حبا»، حضرت علی(ع)، ابوهریره، جابر بن عبدالله انصاری، عبدالله بن عمر و ابوذر غفاری این مثل را از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند.
7. «الخیر عادة و الشر لجاجة»، معاویه بن ابی‌سفیان راوی این مثل است.
8. «الخیر کثیر و قلیل فاعله»، عبدالله بن عمرو آن را نقل کرده است.
9. «المستشار مؤتمن»، ابوهیثم بن تیهان، ام‌سلمه، ابن عباس، ابوهریره، عمر بن ابی سلمه، ابن زبیر، حضرت علی(ع)، نعمان بن بشیر، ابوبکر، سمره، مغیره بن شعبه، و ابومسعود، راویان این حدیث می‌باشند.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، به شرح‌حال و جرح و تعدیل برخی از راویان و اعلام مذکور در متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

أمثال العرب

الأمثال

الأنوار و محاسن الأشعار

جمهرة خطب العرب في عصور العربية الزاهرة