إشتقاق الأسماء

اشتقاق الأسماء، تألیف راوی، مورخ، ادیب، قاری و واژه‌شناس ممتاز قرن دوم قمری، ابوسعید عبدالملک بن قریب اصمعی (حدود 123- ‌216ق)، به بررسی ارتباط برخی از اسامی (اشخاص، قبایل، صفات و...) با یکدیگر و ریشه‌یابی واژه‌شناختی می‌پردازد و معانی آن واژگان را توضیح می‌دهد. پژوهشگران معاصر، رمضان عبدالتواب و صلاح‌الدین هادی این اثر را تصحیح کرده و برای آن مقدمه نوشته‌اند.

إشتقاق الأسماء
پدیدآوران	اصمعی، عبدالملک بن قریب (نويسنده) عبدالتواب، رمضان (محقق) هادی، صلاح الدین (محقق)
ناشر	مکتبة الخانجي
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1415ق - 1994م
چاپ	2
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	6173 PJ
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف و روش

• رمضان عبدالتواب و صلاح‌الدین هادی در مقدمه‌ای علمی و ارزنده، مفصل به معرفی اصمعی و جایگاه و اهمیت اثر حاضر و نسخه‌های خطی آن پرداخته و خصوصیات روشی آن را بیان کرده‌اند؛ از جمله:

1. این کتاب در شکلی که به دست ما رسیده، فاقد هرگونه مقدمه‌ای است که هدف و روش نویسنده را در این اثر ابتکاری ترسیم کند.
2. به نظر می‌رسد که اصمعی این کتاب را برای پاسخگویی به تهمت شعوبیان نوشته است که ادعا می‌کردند اسامی عربی، معنایی ندارد.
3. نویسنده در چینش و توضیح واژگان کتاب حاضر هیچ نظمی را مراعات نکرده و فقط برایش اشتقاق لغوی اهمیت داشته است؛ برخلاف مثلا ابن درید که اسامی پیامبر(ص) و پدرانش و... را مقدم داشته است.
4. اشکال‌هایی نیز بر این کتاب وارد است؛ از جمله اینکه نگارنده جز در مواردی اندک، به ارتباط اسامی با نسبی معین توجه نکرده است و برخی از اسامی مانند «راعف» معنایش در منابع لغوی موجود یافت نشد و همچنین این کتاب سرشار از شواهد شعری است، ولی برخی از آن اشعار، در مصادر و آثار ادبی دیگر روایت نشده است.

نمونه مباحث

• «الطِرِمّاح: الطويل و المشرف»؛ یعنی: طِرِمّاح به کسی گویند که قدبلند است و اشراف دارد.
• «الناسُ غانمٌ و سالمٌ و شاجبٌ. فالغانمُ من قال خيرا فغنم و السالم من سكت فسلم و الشاجبُ من قال شرّاً فأهلك نفسه»؛ یعنی مردم 3 دسته هستند:

1. «غانم»: کسی است که سخن خوبی بگوید و فایده‌ای یا صوابی بیابد.
2. «سالم»: آن است که هیچ مگوید و از آفت، در سلامت بماند.
3. «شاجب»: همان است که شرّ گوید و خودش را به تباهی بکشاند.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.