المستظرف من أخبار الجواري

المستظرف من أخبار الجواري، اثر جلال‌الدین سیوطی (متوفی 911ق)، رساله‌ای است کوچک و مختصر در معرفی معروف‌ترین و مشهورترین کنیزان در کشورهای اسلامی که با تحقیق صلاح‌الدین منجد، منتشر شده است.

المستظرف من أخبار الجواري
پدیدآوران	سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (نويسنده) منجد، صلاح‎‌الدین (محقق)
ناشر	دار الکتاب الجديد
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1976م
چاپ	2
موضوع	شعر عربی - مجموعه‌ها - ادبیات عربی
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

سیوطی در این رساله، گروهی از کنیزان را که به شعر و آواز، نیکوکاری، انفاق، سیاست، قدرت و... مشهور بودند را معرفی نموده و به شرح حال آنان پرداخته و بدین ترتیب، جایگاه والایی را که ایشان در کشورهای قدیم اسلامی از آن برخوردار بودند، نشان داده است.

وی سعی داشته تا رساله را بر اساس حروف الفبا تنظیم نماید، ولی گاهی از آن منحرف گردیده و این ترتیب را به‌خوبی، رعایت نکرده است؛ به‌عنوان مثال، تیماء کنیز ابوالعباس خزیمه نهشلی را بر تتریف کنیز مأمون و هیلانه، کنیز هارون‌الرشید را بر هند، کنیز ابومحمد بن مسلمه شاطبی، مقدم کرده است.

با مطالعه این رساله و دقت در آن، معلوم می‌شود که گروهی از کنیزان معروف که در جهان اسلام سرآمد بوده‌اند در بسیاری از کتاب‌های چاپی یا خطی ترجمه نشده و شرح حالی از ایشان، ذکر نگردیده است. اما کنیزان معروفی که سیوطی در این رساله ذکر کرده و در بسیاری از کتاب‌های چاپی و خطی ترجمه شده‌اند، عبارتند از: خلیده مکیه؛ خنساء کنیز هشام نحوی؛ خیزران جرشیه؛ دنانیر کنیز یحیی بن خالد برمکی؛ زرقاء کنیز ابن رامین؛ شاربه مغنیه؛ شجاع مادر خلیفه متوکل؛ شجرالدر کنیز ملک صالح؛ عریب المأمونیه؛ عنان کنیز ناطفی؛ غادر کنیز مهدی؛ فریده کبری کنیز آل ربیع؛ فریده صغری کنیز واثق؛ فضل شاعره؛ قبیحه رومیه کنیز متوکل و مادر المعتزبالله؛ قلم صالحیه؛ ماریه کنیز هارون‌الرشید؛ متیم هشامیه؛ محبوبه کنیز متوکل؛ مونسه کنیز مأمون و هیلانه کنیز هارون‌الرشید.

یکی از ویژگی‌های کتاب، منابع و مصادر مهمی است که سیوطی از آنها استفاده کرده و در مقدمه، بدان اشاره شده است. برخی از این منابع، عبارتند از: «النساء الشواعر» ابن طراح (متوفی 720ق)، «تاریخ بغداد» محب بن نجار (متوفی643ق) و «أخبار النساء» اسامة بن منقذ (متوفی584ق).

منابع مقاله

1. مقدمه کتاب.
2. عمر رضا کحالة، «مخطوطات و مطبوعات: المستظرف من أخبار الجواري (لجلال‌الدين السيوطي)، پایگاه مجلات تخصصی نور، المجمع اللغة العربية بدمشق، المجلد الثامن عشر، شعبان و رمضان 1362- العدد 9 و 10، به آدرس:

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/380626