إختلاف الفقهاء
اختلاف الفقهاء، تألیف فقیه شافعی قرن سوم هجری قمری، ابوعبدالله محمد بن نصر مروزی (202- 294ق)، موارد تفاوت فتاوای فقیهان سنی در باب مسائل گوناگون فقهی را توضیح می‌دهد. پژوهشگر معاصر و استاد دانشگاه اسلامی محمد بن سعود (مدینه منوره)، محمد طاهر حکیم، این کتاب را تصحیح و تحقیق کرده و برای آن مقدمه‌ای روشمند و ارزنده نوشته و نویسنده و آثارش و کتاب حاضر را شناسانده و همچنین پاورقی‌هایی بر آن افزوده است.
| إختلاف الفقهاء | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مروزی، محمد بن نصر (نويسنده) |
| ناشر | أضواء السلف |
| مکان نشر | عربستان - ریاض |
| سال نشر | 1420ق - 2000م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | م۴الف۳ 169/7 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نام کتاب
محمد طاهر حکیم با یادآوری اینکه اسم این اثر در صفحه عنوان، «اختلاف العلماء» آمده، افزوده است: ولی تاج‌الدین سبکی در کتاب طبقات الشافعية الكبری، عنوان «اختلاف الفقهاء» را ثبت کرده و چون موضوع کتاب، اختلاف فقهی است و «فقیه»، اخصّ از «عالم» است، همین نام را ترجیح دادیم[۱].
هدف و روش
- محمد طاهر حکیم با اشاره به اینکه نویسنده مقدمه‌ای ندارد تا از آن به روش او برسیم، افزوده است: در هنگام اشتغال به تصحیح این کتاب و تأمل در آن، دریافتم که روش مروزی، این است: اکثر مسائل کتاب را با قول سفیان ثوری شروع می‌کند و بعد سخنان فقیهان مانند مالک، شافعی، اوزاعی، ابن شبرمه و ابن ابی‌لیلا را می‌آورد و اما فقیهان کوفه از حنفیان و غیر آنان، با عبارت «اصحاب رأی» و «کوفیان» از آنان یاد می‌کند و... همچنین در کتاب حاضر، اسناد را نقل نمی‌کند و به بررسی اقوال می‌پردازد[۲].
- محقق کتاب، بر آن است که مروزی در اثر حاضر، در بیان موارد اختلاف، آداب و اخلاق را مراعات می‌کند و تعصب نمی‌ورزد و بر هیچ فقیهی عیب نمی‌گیرد و هر نظری را که برتری آن برایش روشن شود، انتخاب می‌کند[۳].
- مروزی در این اثر، از نظر بیان نظر فقیهان، روش یکسانی ندارد و در مسئله‌ای نظر 15 فقیه را می‌آورد و در مسئله‌ای دیگر فقط نظر شافعی را مطرح می‌کند و...[۴].
ساختار و محتوا
نویسنده در این اثر، مطالبش را به‌ترتیب باب‌های فقهی (طهارت، اذان و اقامه، نماز، زکات، صدقه فطر، روزه، اعتکاف، حجّ، نکاح، طلاق و...) مطرح کرده است.
نمونه مباحث
- سفیان گفت: اگر شخصی در نماز، قهقهه بزند، باید وضو و نمازش را دوباره به‌جا آورد. کوفیان هم همین را گفته‌اند، ولی مالک و اهل مدینه و شافعی و اصحابش و احمد و اسحاق گفته‌اند: فقط نماز را باید دوباره بخواند و خندیدن در نماز یا در غیر آن، باعث بطلان وضو نمی‌شود[۵].
مقایسه با آثار دیگر
کتاب‌های متعددی درباره اختلاف فقیهان نوشته شده است، ولی کتاب‌های ابن منذر، طبری و طحاوی به‌صورت کامل در دسترس نیست و اکثرش از بین رفته است؛ اما کتاب حاضر، ناقص نیست و تمام اجزایش موجود است. از سوی دیگر، طبری و طحاوی، احمد بن حنبل را از فقیهان ندانسته و نظر او را در اختلافات فقهی ذکر نکرده‌اند، ولی مروزی که قدیمی‌تر از آنان است، احمد را از فقیهان شمرده و دیدگاه او را نیز مطرح کرده است[۶].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.