مسائل الإمامة

مسائل الإمامة و مقتطفات من الكتاب الأوسط في المقالات، مجموعه‌ای است از دو کتاب کلامی عقیدتی، منسوب به عبدالله بن محمد، ملقب به انبارى و مشهور به ناشى اکبر (متوفای 293ق/906م)، که توسط صفی ابوالفضائل بن عسال نصرانی (متوفی قبل 1260ق)، تحقیق شده است.

مسائل الإمامة
پدیدآوران	ناشی اکبر، عبد الله بن محمد (نويسنده) فان اس، ژوزف (محقق) ابن عسال، صفی الدین بن ابوالفضل ( گردآورنده)
عنوان‌های دیگر	مقتطفات من الکتاب الأوسط في المقالات
ناشر	کنگره‌ جها‌نی‌ بزرگداشت‌ دویستمین‌ سا‌لگرد تولد شیخ‌ اعظم‌ انصا‌ری. دبیرخا‌نه‌
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1971م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ن۲م۵ 223 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

مسائل الإمامة

«مسائل الإمامة»، قسمت باقی‌مانده از کتاب «أصول النحل» است که در قرن سوم هجری، نگارش یافته است. این کتاب را یوزف فان اس، به ناشی اکبر نسبت داده و ویلفرد مادلونگ، این انتساب را رد کرده و آن را محتملا تألیف جعفر بن حرب، دانسته است. این در حالی است که برخی دیگر، این انتساب را نیز رد کرده و آن را نوشته احمد بن الحسن بن سهل مسمعی، دانسته‌اند.

مادلونگ، انحراف گزارش‌های آمده در این کتاب را از دیگر منابع کلامی قرون نخستین، کمتر دانسته و تصریح می‌کند که گزارش‌های کهن کتاب «مسائل الإمامة» منسوب به ناشی که با گزارش‌های بعدی سخت متفاوت است، ارزشی ویژه دارد.

متن کتاب، ناتمام است و بخش پایانی آن، در دست نیست؛ زیرا هنگامی که مؤلف به بیان فرقه‌های اساسی و انشعابات چهارگانه خوارج می‌پردازد، پس از ذکر فرقه ازارقه، به معرفی نجدیه پرداخته و سخن را در این‌باره، ناتمام می‌گذارد و از دو فرقه دیگر، یعنی اباضیه و صفریه نیز سخنی نمی‌گوید و در دیگر مباحث کتاب نیز، مانند انشعابات فرقه اسماعیلیه و فرقه‌های شیعه، پس از شهادت امام محمد باقر(ع)، احتمال افتادگی از متن وجود دارد.

مباحث کتاب، به اختلافات فرقه‌های گوناگون اسلامی در باب امامت و خلافت پرداخته و به‌طور مبسوط، به آراء مکاتب فکری معتزله، فرقه‌های شیعه، افکار اصحاب حدیث و فرقه‌های خوارج پرداخته است.

با مراجعه به کتاب، می‌توان شواهدی دال بر اینکه کتاب در حدود سال 230ق، نوشته شده است، یافت. در بخش شیعه، آخرین مطلب نقل‌شده، درباره امام رضا(ع) و واقفیه است که مربوط به اواخر قرن دوم است.

الأوسط في المقالات

«مقتطفات من الكتاب الأوسط في المقالات»، نیز قطعات و بخش‌هایی از کتاب «الأوسط في المقالات» است که به‌وسیله ابوالفضائل بن عسال نصرانی (متوفی قبل از 681ق/1260م)، جمع‌آوری شده است. این کتاب نیز به ناشی اکبر نسبت داده شده است. ابن عسال در سطر اول این مجموعه می‌نویسد: «فأختصر علی تعليقه من كتاب عبدالله الناشئ في المقالات و هو الكتاب الأوسط كلمات متصدقة».

گزیده‌های کتاب «الأوسط في المقالات»، دربردارنده مباحث گوناگونی است. اعتقاد ثنویان، مجوس، یهود و فرقه‌های گوناگون مسیحیت، اولین موضوع این کتاب است. بحث خدا و اوصافش در مذاهب گوناگون اسلامی، فصل بعدی این کتاب را تشکیل می‌دهد. آرای گوناگون در افعال انسان، مباحث مربوط به معاد، تعریف ایمان، حقیقت انسان و نفس، کون و فساد، ماهیت افلاک و مباحثی در طب، از موضوعات متنوع این کتاب است.

اطلاعات کتاب از فرقه‌های مسیحی و اطلاعات آن از مطالب فلسفی، کلامی، نجومی، روح و طب، آن‌هم در قرن سوم، برای خواننده شگفت‌آور است؛ ازاین‌رو برخی معتقدند اطلاعاتی در قرون متأخر به آن افزوده شده است.

گفتنی است که سبک نوشتاری کتاب «الأوسط في المقالات» با سبک نوشتاری «مسائل الإمامة» فرق دارد. در «مسائل الإمامة»، نویسنده فقط ناقل است و نمی‌توان گرایش و مذهب وی را به‌طور دقیق مشخص کرد، اما در کتاب «الأوسط في المقالات»، نویسنده به اظهار عقاید خود پرداخته و برخی را تأیید و بعضی را قاطعانه رد کرده است.

منابع مقاله

1. ایمانی، علیرضا، «فرقه‌های اسلامی و مسئله امامت»، (ترجمه: «مسائل الإمامة» و «مقتطفات من الكتاب الأوسط»، اثر ناشی اکبر)، ترجمه علیرضا ایمانی، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، چاپ اول، 1386.
2. انصاری، حسن، «کتاب أصول النحل از کیست؟ نقدی بر آقایان فان اس و مادلونگ»، برگرفته از پایگاه «بررسی‌های تاریخی: مقالات و نوشته‌های حسن انصاری در حوزه تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام»، تاریخ انتشار: 18 بهمن 1400، به آدرس:

https://ansari.kateban.com/post/4927