مفاهيم القرآن
مفاهيم القرآن اثر آيت‌الله جعفر سبحانى، از جمله تفاسير موضوعى قرآن كريم به زبان عربى مى‌باشد كه در 10 مجلد به نگارش درآمده است. دو جلد نخست كتاب به قلم «جعفر الهادى» و بقيه مجلدات به قلم آیت‌الله سبحانى نگارش است.
| نام کتاب | مفاهیم القرآن |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | سبحانی تبریزی، جعفر (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 98 /س2م7 |
| موضوع | تفاسیر شیعه - قرن ۱۴ |
| ناشر | مؤسسة الإمام الصادق (علیه السلام) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1421 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE4339AUTOMATIONCODE |
اين كتاب معرب تفسير فارسى «منشور جاويد» است كه جلد نخست به قلم «جعفر الهادى» و بقيه مجلدات به قلم آیت‌الله سبحانى به عربى بازگردانده شده است.
ساختار
هر جلد از اين اثر شامل مقدمه‌اى پيرامون موضوع آن جلد مى‌باشد. مباحث جلد اول حول آيات توحيد و شرك در 12 فصل، جلد دوم درباره حكومت اسلامى در هشت فصل، جلد سوم در رسالت و خاتميت پيامبر(ص) در هشت فصل، جلد چهارم در اجر رسالت پيامبر(ص) و معجزات ايشان، جلد پنجم در عصمت انبيا و عدالت صحابه در چهار فصل، جلد ششم پيرامون اسماء و صفات خدا به ترتيب حروف الفبا، جلد هفتم در شخصيت پيامبر(ص) و زندگى او در قرآن، جلد هشتم پيرامون معاد در 26 فصل، جلد نهم در بيست فصل راجع به أمثال و قَسَم‌هاى قرآن مى‌باشد و بالاخره جلد دهم در سه بخش به عدل الهى در هفت فصل و امامت و خلافت اهل بيت در سه فصل و حقوق اهل بيت در سه فصل اشاره مى‌كند.
روش مفسر در تبيين مطالب، تحليلى ارشادى است و خواننده را در ضمن توصيف و تبيين آيات به مسائل معنوى و اخلاقى و آگاهى از امور اقتصادى ترغيب و تشويق مى‌كند.
وى ابتدا پيرامون موضوع مورد بحث توضيح داده و سپس به ذكر آيات مرتبط با آن مى‌پردازد و نيز از روايات متناسب با موضوع نيز استفاده كرده است. گاه نيز نظريات دانشمندان غربى را مطرح كرده و به نقد و بررسى نظرات آنان و پاسخ به شبهات آنان پرداخته و در غالب موارد بحث را به‌صورت سؤال و جواب ادامه داده است.
گزارش محتوا
آيت‌الله سبحانى در دو اثر تفسيرى خويش، مسائل اعتقادى را به قرآن عرضه كرده است. به تعبير ديگر وى با مطالعه و بررسى قرآن، مسائل و ديدگاه‌هاى اعتقادى شيعه را براساس قرآن و با تفسير اهل بيت(ع) در اين دو كتاب، استنباط و استخراج كرده است.
آيت‌الله سبحانى علاوه بر مفسر و متكلم بودن، مورخ خوبى نيز به شمار مى‌رود لذا در اين اثر جاهايى كه مسائل تاريخى وجود داشت آنها را طرح و تحليل مى‌كند. همچنين به ادبيات عرب و زبان عربى معاصر بسيار مسلط است به‌طورى‌كه مباحث ادبى و تحليل‌هاى ادبى در اين كتاب به چشم مى‌خورد.
وى در مقايسه دو اثر تفسيرى خود مى‌گويد: اين‌گونه نيست كه اين دو اثر ترجمه‌اى از هم باشند؛ يعنى بحث‌ها عين هم نيست، بلكه من سعى كرده‌ام كه مباحث مختلف باشد. بعضى جاها در بعضى از مجلدات مشابهت‌هايى هست؛ مثلاً مسئله معاد هم در مفاهيم‌القرآن و هم در منشور جاويد است. مباحث مربوط به شخصيت پيامبر اكرم(ص) و تاريخ پيامبر اكرم(ص) در هر دو كتاب آمده، البته تفاوت‌هايى دارد و بعضى از مباحث اساساً مختلف است؛ براى نمونه مباحث مربوط به اسماء و صفات الهى آن‌گونه كه در مفاهيم‌القرآن آمده است -به‌طورى كه جداگانه در يك جلد از آن بحث شده است- به اين شكل در منشور جاويد نيست و همچنين اختلاف‌هايى از حيث موضوعات بين اين دو اثر وجود دارد.
از اين مفسر تاكنون به صورت ترتيبى، در زمينه تفسير سوره‌هاى «فرقان، توبه، منافقون، حجرات، لقمان و صف»، اثراتى به چاپ رسيده است. اما ويژگى اين مجموعه زيبا و خواندنى، موضوعى بودن آن است و مهم‌ترين ابتكار آقاى سبحانى در زمينه تفسير قرآن كريم است.
مفسر در آغاز كتاب با مقدمه‌اى در اهميت قرآن و تفسير در جامعه اسلامى به بايستگى انقلاب در جهان تفسير اشاره كرده و دانشمندان را از تكرار در شيوه تفسير برحذر داشته است، آنگاه به مباحثى در زمينه نهايت ناپذيرى قرآن و سير تطور تفسير و انواع تفسير و روش تفسير موضوعى اشاره كرده است [۱].
موضوع مورد بررسى در جلد اول، شرك و توحيد در قرآن است و به بحث‌هايى پيرامون ريشه‌هاى بت‌پرستى، خداشناسى فطرى، توحيد ذاتى و براهين وجود خدا و يگانگى او پرداخته شده است.
در جلد دوم، حكومت اسلامى، برنامه‌ها و ويژگى‌هاى آن مورد بررسى قرار گرفته است.
موضوع اصلى در جلد سوم، رسالت جهانى، امى‌بودن پيامبر اكرم (ص)، خاتميت و زندگى ايشان در قرآن كريم است.
موضوعات مورد بحث و بررسى در جلد چهارم، اجر رسالت، معجزات و كرامات و شفاعت پيامبر اكرم(ص) است كه اين موضوعات تنها از ديد قرآن مورد بررسى قرار مى‌گيرند. دراين مجلد، اشاره‌هايى به ويژگى‌هاى شخصى پيامبر (ص) نيز شده است.
مباحث اصلى جلد پنجم، عصمت پيامبران و امامان، عدالت صحابه و اطاعت سلطان جائر در قرآن است، در اين مجلد پيرامون عصمت پيامبران و رسولان از ديدگاه فلاسفه و متكلمين و تفاوت رسول و نبى و ... بحث شده است.
موضوع اصلى و مورد بحث در جلد ششم، اسماء و صفات الهى و در جلد هفتم پيرامون شخصيت و زندگى پيامبر اكرم(ص) بحث شده است. و ضمن توضيح ويژگى‌هاى شخصيتى ايشان و وقايعى كه در زندگيشان رخ داده است، به تحليل اين وقايع نيز پرداخته شده است.
جلد هشتم پيرامون معاد است كه طى فصولى به معاد انسان و معاد در شرائع آسمانى پرداخته و دلائل وجود معاد و شبهات پيرامون آن را مورد بررسى قرار داده است.
جلد نهم پيرامون مثالها و قسم‌هاى قرآنى است كه به قسم‌هاى مختلف در سوره‌هاى قرآن پرداخته و قسم به لفظ جلاله، رب، پيامبر(ص) يا قسم هايى كه در ابتداى بعضى سور آمده را مورد بررسى قرار داده است.
جلد دهم پيرامون عدل و امامت اهل بيت(ع) است كه به مظاهر عدل الهى، فلسفه بلايا و شبهات پيرامون آن مى‌پردازد. در ادامه به بحث خلافت و امامت اشاره مى‌كند. وى در اين راستا به معرفى اهل بيت(ع) و حقوق آنها در قرآن مى‌پردازد. در پايان اين جلد به تاريخ تفسير بين شيعيان، ذكر مشاهير تفسيرى نزد شيعه اشاره مى‌كند.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب هر جلد در انتهاى آن آمده است. آدرس آيات، روايات و مطالب منقول در كتاب و نيز برخى توضيحات نويسنده در پاورقى‌ها ذكر شده است.
پانويس
منبع مقاله
مقدمه و متن كتاب.