مختارنامه
مختارنامه یا «روضة المجاهدين»، نوشته مولی عطاءاللّه بن حسان واعظ هروی، مشهور به «محمّدشاه هندی» (درگذشته ۱۱۶۰ق، بنا به نقل آقابزرگ طهرانی)، است. در منابع دیگر او را متعلق به قرن دهم هجری دانسته‌اند. از سوی دیگر، روی جلد کتاب نام «ابراهیم بن مالک» درج شده است. این اثر درباره انتقام مختار ثقفی از قاتلان امام حسین(ع) است.
| مختار نامه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | واعظ هروی، عطاالله بن حسام (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | انتقام از قاتلان امام حسین(ع) |
| ناشر | مؤسسه انتشارات نگاه |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1389ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-351-616-1 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /و2و3 38/5 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
«مختارنامه»، یکی از مجموعه کتاب‌های ادبیات عامه و کتابی حماسی است که به روایت جنگ‌ها و مبارزات مختار ثقفی در انتقام شهدای کربلا می‌پردازد. مختار بن ابوعبیده ثقفی، متولد سال اول هجرت است و در سال ۶۷ هجرت شهید شده است. او شورش عظیمی را علیه خلافت اموی و نیز عبدالله بن زبیر آغاز کرد و بر بیشتر نواحی عراق چیره شد. او برای انتقام خون حسین بن علی(ع) نبرد بزرگی را فرماندهی کرد.
نویسنده، کتاب مختارنامه را در یک مقدمه، 20 باب و یک خاتمه نوشته است. او با آوردن اشعار حماسی در متن روایت، جذابیت کتاب را بیشتر کرده است و خواننده را با خود همراه می‌کند. هر باب از کتاب، واقعه یا یکی از جنگ‌های مختار را بازگو می‌کند. باب اول کتاب، با ورود «عبیدالله بن زیاد» به کوفه و شهادت «مسلم بن عقیل» پیش از ماجرای کربلا آغاز می‌شود و در ادامه کتاب، رخدادهای تاریخی که بر مختار می‌گذرد با جزئیات از مرگ یزید بن معاویه تا قیام توابین و اتفاقات بعد از آن روایت می‌شود. بخش عمده‌ی کتاب به شرح مجازات قاتلان «امام حسین(ع)» و یاران آن حضرت و چگونگی شکل‌گیری قیام مختار می‌پردازد و تا شهادت مختار به دست زبیریان پیش می‌رود.
نام کتاب، نویسنده و قرنی که در آن می‌زیسته است، نیاز به توضیح دارد؛ در این کتاب، نام اصلی نویسنده در شناسه آن نیامده است و به‌جای آن نام «ابراهیم بن مالک» درج شده است، اما آقابزرگ طهرانی این کتاب را از واعظ هروی نویسنده قرن دوازدهم هجری (درگذشته 1160ق) می‌داند[۱]. همچنین، نام کتاب در نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، «روضة المجاهدين (مختارنامه) از مولی عطاءالله بن حسام واعظ هروی (۹۸۱ق)» آمده است، ولی نویسنده را متعلق به قرن دهم هجری می‌داند[۲]. نسخه خطی کتابخانه تبریز نیز او را نویسنده قرن دهم می‌انگارد[۳].
مختارنامه و نویسنده‌اش در گزارشی دیگر این‌گونه توصیف شده‌اند: «از مختارنامه تاکنون، نسَخ خطی فراوانی در کتابخانه‌ها شناسایی و معرفی شده است که در این میان پنج عنوان مربوط به نسخه‌های خطی موجود در گنجینه کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی است. آخرین نسخه موجود از این کتاب در منبع نفیس خطی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، ۳۱ تصویر سیاه و سفید را در بر می‌گیرد که این تصاویر شامل بیعت کردن مردم با «عبدالله عفیف» و خبردار شدن عبیدالله ملعون، تصویر حبس بودن مختار، تصویر بارگاه مختار و کشتن قتله سیدالشهداء، هریک به‌نوعی و زندان فرستادن «خولی اصبحی» علیه اللعنه، تصویر کشته شدن شمر و غیره می‌شود.
درباره کتاب: «عطاءالله بن حسام واعظ هروی»، واعظ و شاعر شیعه ساکن هرات بود. از تاریخ و محل تولد او اطلاعات دقیقی در دست نیست. آنچه درباره او مسلم است، زیستن او در قرن دهم هجری قمری است. در این زمان صفویان در ایران حکومت می‌کردند. حکومت صفویه حکومتی شیعی بود و واعظان و روحانیون شیعه در این دوران احترام و امنیت بسیاری داشتند. واعظ هروی ابتدا مثنوی خود را درباره مختار ثقفی، منتقم کربلا، سرود و بعدها در سال ۹۸۱ هجری، آن را در قالب یک کتاب به نثر درآورد و نامش را «روضه المجاهدين» گذاشت که امروز ما آن را به نام «مختارنامه» می‌شناسیم. از عطاءالله بن حسام واعظ هروی یک «دیوان شعر» نیز به‌جا مانده است»[۴].
پانویس
منابع مقاله
- طهرانی، آقابزرگ، «الكشكول»، به اهتمام جعفر حسینی اشکوری، تهران، «کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی»، 1390ش.
- کتابخانه فانوس، نشانی کتاب: (شماره بازیابی: ۱۵۴۱۹ و شماره مدرک کتابخانه مجلس: ۱۰-۸۲۵۸)
- متفکر آزاد، مریم، «زیبایی‌شناسی نسخه چاپ سنگی «روضة المجاهدين/مختارنامه» کتابخانه تبریز»، نشریه علمی - پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، سال چهاردهم، شماره 32، زمستان 1397ش.
- کتاب گویا (ایران صدا)، صدای جمهوری اسلامی ایران، مختارنامه