ثورة الحسين في الوجدان الشعبي

ثورة الحسين في الوجدان الشعبي تألیف محمد مهدی شمس‌الدین؛ اثر حاضر سومين كتابى است كه از اين نويسنده دربارۀ قيام امام حسين(ع) و يارانش منتشر شده‌است. وی در آغاز کتاب گفته است کتاب دیگرى باعنوان قصة الثورة از وى منتشر خواهد شد و با آن، پژوهش وی دربارۀ امام حسین به فرجام خواهد رسيد؛ اما تاكنون اين كتاب منتشر نشده است.

ثورة الحسين في الوجدان الشعبي
پدیدآوران	شمس‌الدین، محمدمهدی (نویسنده)
ناشر	الدار الاسلامیة
مکان نشر	بیروت
سال نشر	1400
چاپ	اول
کد کنگره	‏/ش8ث9 / 41/5 BP

در کتاب حاضر به بازتاب قیام امام حسین در نزد مسلمانان پرداخته و مطالب آن در پنج فصل سامان داده شده است. در فصل اوّل باعنوان «مقدّمات»، نخست به توضيح كلمۀ «ثورة» پرداخته شده و سپس از مواضع مسلمانان در مقابل قيام امام حسین(ع) (در آغاز قیام و پس از آن)، سخن رفته است. آنگاه به نفوذ قيام در ضمير مردم و شیوه‌های نفوذ آن پرداخته و در ضمن آن ترفندهای امويّان براى خنثى كردن قيام امام شرح شده است.

در فصل دوم تا پنجم به بیان چھار تجلّی قیام امام حسین(ع) در ضمیر مردم پرداخته شده است: زیارت، مرثیه سرایی، عزاداری و گریه. عنوان فصل دوم «زیارت» است و در آن از مشروع بودن زیارت و پیشینۀ آن، پيش از زيارت قبر امام حسين(ع)، سخن رفته است. سپس به زیارت امام حسین(ع) و اهداف و نصوص شرعى آن پرداخته و دو نمونه از زیارت آن حضرت نقل و تحلیل شده و در پايان به زيارت در اشعار مراثى اشاره رفته است. این فصل، پیوستی دارد و در آن از زیارت حضرت ابوالفضل(ع) و على‌اكبر(ع) و شهیدان كربلا سخن رفته است.

«شعر رثائى» عنوان فصل سوم است و در اين فصل ضمن نقل و تحليل برخى از مراثی در بارۀ امام حسین(ع)، به تشویق امامان در سرودن شعر و موضع حكومتها در برابر شاعران و محتوا و مقاصد و ارزش اشعار و تطوّر آنها پرداخته شده است.

فصل چهارم عنوان ندارد و موضوع آن عزادارى است. در آغاز اين فصل از دو نوع عزاداری برای امام حسین سخن رفته است. ١ . عزاداری خانوادگی، که از عصر عاشورا در كربلا آغاز شد و در دمشق و مدينه ادامه يافت و عزاداران، خانواده‌هاى شهیدان کربلا بودند. ٢ . عزاداری عمومی، كه مردم در كوفه و مدينه بامشاهدۀ اسيران اهل‌بیت به عزاداری پرداختند.

سپس به عزادارى در دورۀ امامان اشاره شده و در ادامه از سه دوره عزاداری سخن رفته است: ١. پس از قیام کربلا تا سقوط بغداد به دست هلاکو. ٢ . از هنگام سقوط بغداد، یا کمی پیش از آن، تا عصر جديد. ٣. از اوايل عصر جدید تا زمان حاضر. آنگاە بە چگونگی عزاداری در این دوره‌ها و ویژگی‌های هر دوره پرداخته و دورۀ اخیر بهتر از دوره‌های پیشین شمرده و اشاراتی به آینده شده است.

فصل پنجم نیز عنوان ندارد و کوتاهتر از دیگر فصلها و کمتر از ده صفحه است و در آن به تحلیل گریه و مشروع بودن آن پرداخته شده است.

منابع مقاله

اسفندیاری، محمد؛ کتاب‌شناسی تاریخی امام حسین(ع) به ضمیمه امام حسین(ع) در الذریعه، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول، زمستان 1380