رساله بقراطیه
رساله بقراطیه، رساله في شرح هليلج و رساله در شرح مومیایی کانی، از آثار علوم پزشکی سنتی است. رساله اول را حنین بن اسحاق ترجمه کرده و دو رساله بعدی را حکیم‌الملک نظام‌الدین احمد گیلانی پدید آورده است. کتاب حاضر، با عنوان رسائل طبی (بقراطیه، شرح هلیله، مومیایی) نیز نامیده شده است. این کتاب را پژوهشگر معاصر، محمدمهدی اصفهانی در ضمن مجموعه عکسی مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل (وابسته به دانشگاه علوم پزشکی ایران) برگزیده و منتشر کرده و برای آن مقدمه نوشته است. برخی از کلمات نسخه خطی، خوانا نیست و یا بسیار دشوار است و باید به متخصصان نسخه‌خوانی ارجاع شود.
| رساله بقراطیه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حنین بن اسحاق (نويسنده)
گیلانی، احمد بن محمد (نويسنده) اصفهانی، محمدمهدی ( مقدمه نويس) |
| عنوان‌های دیگر | رساله در شرح مومیائی کانی ** رساله فی شرح هلیلج |
| ناشر | دانشگاه علوم پزشكی ايران. مؤسسه مطالعات تاريخ پزشکی. طب اسلامی و مکمل |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1384ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | - |
| موضوع | پزشکی سنتی - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی - فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ح9ر5 128/3 R |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انتقاد
افزون بر آنکه، بسنده کردن به انتشار تصاویر نسخه خطی قدیمی، به معنای نشر آثار قرون پیشین بدون تصحیح علمی و عدم ارائه توضیحات لازم است، در مقدمه سودمند محمدمهدی اصفهانی، نیز جای بیان اطلاعاتی درباره اهداف و روش‌ها و چگونگی‌های پیدایش و نگارش اثر حاضر و ویژگی‌های نسخه‌های خطی عرضه‌شده، خالی مانده است.
رساله بقراطیه
در مورد این رساله چند نکته گفتنی است:
- در انتساب این رساله به پزشک نامدار یونان باستان، بقراط (حدود 460-370ق‌م) تردید وجود دارد[۱].
- رساله بقراطیه را «رساله قبریه» نیز گویند[۲]؛ زیرا گفته شده است که بقراط این اثر را در اواخر عمرش در 25 قضیه نوشت و دستور داد بعد از مرگش همراه با او در قبر، دفن کنند، ولی پادشاه روم از این مسئله باخبر شد و فرمان داد آن را از قبرش بیرون آورند و منتشر سازند[۳].
- حنین بن اسحاق این رساله را در دوره خلیفه عباسی، مأمون، از یونانی به عربی ترجمه کرده است[۴].
- بعد از پایان این رساله، «جدول ایام بحران» (چهل روز)، ضمیمه شده است[۵]. روز بحران در بیماری، یا نشان بهبودی و بازگشت سلامتی و شادی است و یا زنگ هشدار و پایان کار و مرگ بیمار.
رساله في شرح هليلج
این رساله فارسی، به معرفی گیاه دارویی پُرفایده «هلیله» و مشابه‌های آن (آمله و بلیله) می‌پردازد[۶].
رساله در شرح مومیایی کانی
این رساله فارسی، «مومیایی کانی» و آثار آن را در التیام زخم‌ها بررسی می‌کند. محمدمهدی اصفهانی، نوشته است: حکیم‌الملک نظام‌الدین احمد گیلانی در این رساله، مطالب خواندنی و جالبی را در خصوص کاربرد مومیایی آورده است[۷].
نمونه مباحث
- قضیه دوم: اگر در هر دو زانوی مریض، ورم و بادکردگی شدید و بزرگی باشد، دانسته می‌شود که او تا سه روز دیگر می‌میرد؛ به‌ویژه اگر در اول بیماری‌اش، وضعش چنین بوده که فراوان عرق می‌کرده است[۸].
- ... من سفرها کردم و به جستجو پرداختم تا در هندوستان دوایی یافتم که از ادویه قلبیه است و پیر را جوان می‌کند و جوان را جوان نگه می‌دارد وخوردن آن پیش از طعام، مُسهِل است و... و اسم شریف آن، هلیله کابلی است...[۹].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.