ادیب صابر، صابر بن اسماعیل
ادیب صابر تزمذی، شهاب‌الدین صابر بن اسماعیل (احتمالا متوفی 542ق)، شاعر پارسی زبان و ستایشگر سنجر سلجوقی و آتسز خوارزمشاه است.
| ادیب صابر، ص‍اب‍رب‍ن اسماعیل | |
|---|---|
| پرونده:NUR76210.jpg | |
ولادت
تذکره‌نویسان درباره محل تولد وی اختلاف کرده‌اند. دولتشاه او را از بخارا و برخی دیگر چون رازی و کازرونی وی را از ترمذ دانسته‌اند و به گفته تقی‌الدین کاشانی در «خلاصه الاشعار» ادیب در بخارا نشو و نما یافته، اما اصل وی از ترمذ است[۱].
سفرها
صابر در آغاز جوانی برای تحصیل به هرات رفت، سپس راهی نیشابور شد و در زمره مصاحبان ابوالقاسم علی بن جعفر، نقیب ترمذ در نیشابور در آمد و در اشعار خویش به ستایش او پرداخت. ابوالقاسم علی بن جعفر که به سبب نفوذ بسیار خود رئیس خراسان خوانده می‌شد، با سلطان سنجر سلجوقی و دربار او ارتباط نزدیک داشت، چنانکه سنجر او را برادر خطاب می‌کرد. ادیب نیز به یاری وی به دربار سنجر راه یافت. دیری نپایید که ادیب نزد سلطان منزلتی یافت و در کنار مدیحه‌سرایی به امور سیاسی نیز کشانده شد؛ چنانکه پس از اختلاف میان آتسز خوارزمشاه و سلطان سنجر که به جنگی بزرگ در ۵۳۸ق/ ۱۱۴۳م و شکست آتسز انجامید، ادیب صابر همراه با پیام‌ها و نصایحی از سوی سنجر به عنوان سفیر و به گفته برخی برای جاسوسی به خوارزم گسیل شد. اما این سفر به قتل ادیب انجامید، زیرا وی سلطان سنجر را از توطئه آتسز برای قتل سلطان آگاه ساخت و آتسز دستور داد او را در جیحون غرق کردند[۲].
وفات
برخی از تذکره‌نویسان، قتل ادیب صابر را در ۵۴۶ق/ ۱۱۵۱م دانسته‌اند. حال آنکه اقامت ادیب در خوارزم از ۵۳۸ تا ۵۴۲ق، یعنی میان دو جنگ آتسز و سنجر بوده است؛ در این صورت مرگ وی می‌بایست پیش از ۵۴۲ق، یا در همان سال بوده باشد[۳].
معاصرین
ادیب صابر با بسیاری از شعرای عصر خویش چون انوری، رشید وطواط، سوزنی سمرقندی، عبدالواسع جبلی، فتوحی مروزی ارتباط دوستانه و مشاعره داشته است و برخی از ایشان چکامه‌هایی در ستایش ادیب سروده‌اند[۴].
شاگردان
اوحدی، جوهری زرگر را شاگرد وی دانسته است[۵].
آثار
از ادیب صابر دیوان اشعاری دارای 3200 بیت، مشتمل بر قصیده، غزل، رباعی و ترکیب‌بند باقی مانده است[۶].
پانویس
منابع مقاله
میرانصاری، علی، «دائرة المعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1375.