الإبداع في تربية الأولاد

الإبداع فی تربیة الاولاد، دومین جلد از مجموعه «موسوعة الأسرة المسلمة» است که توسط «لجنه البحوث والدراسات» و با اشراف توفیق یوسف واعى در موضوع تربیت فرزند نگاشته شده است.

الإبداع في تربية الأولاد
پدیدآوران	لجنة البحوث و الدراسات (نويسنده) واع‍ی‌، ت‍وف‍ی‍ق‌ ی‍وس‍ف‌ (سایر)
ناشر	مرکز حرمون
مکان نشر	مصر - المنصوره
سال نشر	1425ق - 2005م
چاپ	1
موضوع	خلاقیت‌ در کودکا‌ن‌,اندیشه‌ و تفکر خلاق‌ (آموزش‌ و پرورش‌)
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	LB۱۵۹۰/۵/الف۲
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

مطالب فصول هفت‌گانه کتاب ناظر بر مباحث روان‌شناختى و نکات برگرفته از کتاب و سنت است و در آن‌ها تلاش شده است والدین براى مواجهه درست با مسائل تربیتى فرزندان، راهنمایى شوند.

گزارش محتوا

عنوان فصل یکم، خانواده و کودکى است. شرح و شکافت این فصل با اشارتى به اهمیت دوران کودکى در زندگى انسان آغاز گشته است سپس و در باقى فصل به بررسى سیزده ویژگى از ویژگى‌هاى کودکان پرداخته شده است، یعنى: جنب‌وجوش بسیار، تقلید فراوان، لجاجت، بازنشناختن درست از نادرست، پرسش بسیار، داشتن حافظه قوى، علاقه به تشویق، دوست داشتن بازى و شادى، علاقه به رقابت و رویارویى، خیال‌پردازى، رشد زبانى سریع، تحریک‌پذیرى شدید.

مهارت‌هاى خانواده در پرورش استعدادهاى مثبت [کودک]، عنوان فصل دوم است. سرآغاز بحث در این فصل تقسیم والدین به سلطه‌گر، مهربان و آسان‌گیر، جدى و دوراندیش و اشارتى بر تأثیر این گروه بر رفتار کودک است. توجه به افزایش حمایت و رابطه مثبت با فرزندان و تأثیر آن بر رفتار آنان بحث بعدى است و در پى آن از غفلت والدین در نظارت بر میزان تماشاى تلویزیون و آثار ویرانگر افراط در این کار بر شخصیت عاطفى و اجتماعى کودک و لزوم حد نگه داشتن در تماشاى تلویزیون یاد شده است. چگونگى پرورش صداقت و امانت در فرزندان، پرورش تفکر مبتنى بر واقعیت در فرزندان، تقویت خوش‌بینى و تفکر مثبت در فرزندان، لزوم توجه به تربیت روحى فرزندان، پرهیز از خشونت با فرزندان، مطالبى دربارۀ تنبیه مناسب فرزندان، از دیگر مطالب این فصل است.

فصل سوم، دربارۀ نیازهاى کودک است. در واکاوى این نیازها به موارد ذیل پرداخته شده است: نیاز به محبت، نیاز به پذیرفته شدن و به حساب آمدن، نیاز به احترام و احساس ارزش و جایگاه نزد والدین و دیگر بزرگ‌ترها، نیاز به آزادى، نیاز به تشویق، نیاز به برقرارى ارتباط با دیگران یا گروه، نیاز به احساس امنیت، نیاز به موفقیت. در پایان فصل به نقش والدین در حل مشکلات فرزندان و برخى از مبانى تربیت اخلاقى در خانواده اشاره شده است.

عنوان فصل چهارم، مرحله نوجوانى فرزندان است و در آن از این مطالب سخن رفته است: ویژگى‌هاى نوجوانى (دوره انتقال، دورانى بیم‌انگیز براى والدین و معلمان، دوره عدم احساس سعادت، دوره مشکلات، فرار از کار و فعالیت، سرپیچى و عناد، میل شدید به تنهایى و گوشه‌گیرى، توجه به مسائل جنسى، ناپایدارى، واکنش سریع و برخورد احساسى با امور، آزرم شدید، خیال‌پردازى، اشتیاق به نمونه‌هاى برتر).

در فصل پنجم از نیازهاى نوجوان به شرح ذیل یاد شده است: نیاز به مهر و دوستى، نیاز به تحرک و تخلیه نیروها، نیاز به شناخت. پدیدآورنده، هریک از نیازهاى یادشده را به‌تفصیل شرح داده. مثلاً در ذیل نیاز به شناخت آورده است که امروزه جامعه از شناخت ساده فراتر رفته و نیاز دارد که نوجوان اهل نوآورى و ابداع باشد؛ سپس به عوامل اجتماعى و شخصى و روانى لازم براى ابداع اشاره کرده است.

عنوان فصل ششم، اندیشه‌هایى براى دمیدن روح حیات در تشکیلات و مجموعه‌هاى تربیتى جوان است. این فصل حاوى نصایحى تربیتى به مجموعه‌ها و تشکیلات تربیتى است، از آن‌هاست: واقع‌گرایى در آموزش، اجراى برنامه‌هاى مفید و گوناگون آموزشى و تفریحى در بیرون از محیط رسمى آموزش، ایجاد تنوع در برنامه‌ها و موضوعات.

فصل فرجامین این کتاب، منشور [حقوق] کودک در اسلام عنوان گرفته است. منشور یادشده، پیشنهاد پدیدآورنده است و در تهیه آن تلاش شده است به لحاظ ساختار و محتوا با موافقت‌نامه‌هاى جهانى سازوار باشد تا از این رهگذر بتوان دیدگاه اسلام نسبت به کودک را با دیگر دیدگاه‌ها مقایسه کرد. همچنین پدیدآورنده کوشیده است در این منشور، حقوق کودک با وظایف او قرین افتد تا تأکیدى باشد بر این‌که تربیت کودک باید بر توازن حقوق و وظایف و تکالیف او استوار باشد. این منشور شامل همه ابعاد حقوق کودک است و در تعیین و تدوین این حقوق از کتاب و سنت نبوى استفاده و استمداد شده است و براى روشن‌تر شدن مواد منشور از میراث مکتوب و آثار معاصر هم بهره برده شده است.

منشور پیشنهادى داراى 33 ماده است که به صورت پیوسته در فصل‌هاى هفت‌گانه آن منعکس شده است. عناوین فصل‌هاى منشور به قرار ذیل است: توجه به کودک از آغاز تشکیل خانواده، آزادى‌ها و حقوق کلى انسانى، حقوق مربوط به احوال شخصیه، صلاحیت و مسئولیت جنایى، تعلیم و تربیت شایسته، حمایت همه‌جانبه، پاسداشت مصالح برتر کودک.

در ادامه این بحث و پس از اشاره به هفت ماده اصلى منشور، جایگاه این مواد در کتاب و سنت روشن شده است و هر ماده با بیانیه قاهره در مورد حقوق انسان در اسلام که در کنفرانس سران سازمان کنفرانس اسلامى در 1990 صادر شده است، مقایسه شده است و نیز بیان شده است که هر ماده این منشور با کدام ماده از موافقت‌نامه جهانى [حقوق کودک] برابر است.

برای مطالعه بیشتر منابع ذیل نیز معرفی می گردند:

محمدتقى فلسفى، جوان از نظر عقل و احساسات (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، [بى‌تا])؛ همو، کودک از نظر وراثت و تربیت (تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، [بى‌تا])؛ عبدالله ناصر علوان، تربیه الاولاد فى الاسلام1 (بیروت، دارالسلام، 1406 ق)؛ محمد جمال‌الدین على محفوظ، التربیه الاسلامیه للطفل والمراهق ([بى‌جا]، دارالاعتصام، [بى‌تا])؛ محمد محمدى رى‌شهرى، تربیه الطفل فى الاسلام (چاپ اول: قم، دارالحدیث، 1385)؛ مصطفى محمد طحان، تربیه الابناء فى الاسلام وفق منهج النبوى (بیروت، دارالمعرفه، 1430 ق/ 2009 م).

منابع مقاله

رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.