مخزن الاسرار
مخزن الاسرار، نخستین گنج از «پنج گنج» الیاس بن یوسف نظامی گنجوی (530-591ق) است که در حدود سال 570ق، در بحر سریع مطوی موقوف، به نام ملک فخرالدین بهرام‌شاه، سروده شده است و به کوشش بهروز ثروتیان، منتشر شده است.
| مخزن الأسرار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نظامی، الیاس بن یوسف (نويسنده)
ثروتیان، بهروز (مصحح) ثروتیان، بهروز ( مقدمه نويس) |
| عنوان‌های دیگر | متن علمی - انتقادی از روی 14 نسخه خطی |
| ناشر | ابراهیم بن امین |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1389ش |
| چاپ | 2 |
| موضوع | شعر فارسی - قرن 6ق. - نظامی، الیاس بن یوسف، 530؟ - 614؟ق. - تصحیح انتقادی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PIR۵۱۳۱/ث۴ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ابیات این مثنوی در نسخه‌های موجود متفاوت است، ولی آنچه بیشتر مقرون به صحت می‌باشد، 2260 بیت است. غرض شاعر از سرودن این مثنوی، توجه دادن مردم به خودشناسی، خداشناسی، پاکی و پاکیزگی تن و روان از آلایش‌ها و کدورات طبیعی و پیروی از دین، حق، عدالت و پژوهش صفات و اخلاق پسندیده است[۱].
پیش از شروع مطلب اصلی، کتاب با مقدمه‌ای در ستایش خداوند آغاز می‌شود. سپس دامن سخن را به مناجات با حضرت باری‌تعالی می‌کشاند و زیباترین و دل‌نشین‌ترین سخنان را در دو مناجات‌نامه روح‌بخش و جان‌نواز خود سر می‌دهد. سپس به نعت پیامبر(ص) در پنج بخش پرداخته، پاک‌ترین احساسات و علایق درونی خود را به پیشگاه ایشان ابراز داشته است. البته در ضمن نعت‌ها که در هرکدام به موضوعی نو با تعبیرات دل‌انگیز پرداخته، مسئله معراج‌نامه را هم فراموش نکرده است و حق سخن را به بایسته‌ترین وجه ادا کرده است. مدح و ستایش ملک فخرالدین بهرام‌شاه نیز تعدادی از ابیات منظومه را به خود اختصاص داده و در پی آن، سبب نظم کتاب و ستایش ممدوح خود را آغاز می‌کند[۲].
«برتری سخن منظوم از منثور»، «در توصیف شب و شناختن دل»، «خلوت اول، در پرورش دل» و «خلوت دوم، در عشرت شبانه» دیگر بخش‌های مثنوی مخزن الاسرار را پیش از مقالات بیست‌گانه که اساس و بنیان کتاب بر آن نهاده شده، تشکیل می‌دهد. خمیرمایه هریک از این مقالات، پند و حکمت است؛ آن‌هم در موضوعی خاص و نقل داستان به جهت پروراندن آن نکته حکمت‌آمیز و تبیین مطالب مورد بحث شاعر حکیم. البته نظامی نتوانسته در سراسر این بیست مقالت، روش واحدی را که اتخاذ کرده، کاملا دنبال کند؛ زیرا در اواسط هر مقالت، از موضوع خارج می‌شود و سیاق سخن را از دست می‌دهد و آن حکایت تنها با چند بیت آخر مقالت سازگار است، نه با موضوع آن[۳].
پانویس
منابع مقاله
رادفر، ابوالقاسم، «بررسی و تحلیل مخزن الاسرار»، پایگاه مجلات تخصصی نور، فرهنگ، پاییز 1371- شماره 10.