شهریارنامه

شهریارنامه اثر عثمان مختاری غزنوی (متولد 1065 تا 1077 و متوفی 1118 تا 1154ق)، یکی‌ از متون پهلوانی پس از شاهنامه است و موضوع آن سرگذشت شهریار پسر برزو است که از روی قهر از خانواده خود دور شده و به هندوستان می‌رود و در آنجا پس از هنرنمایی‌های‌ خود، به ایران بازمی‌گردد و با خانواده خود نبردهایی می‌کند که درنهایت به آشتی ختم می‌شود. کتاب به اهتمام غلامحسین بیگدلی منتشر شده است.

شهریارنامه
پدیدآوران	مختاری غزنوی، عثمان بن عمر (نويسنده) بیگدلی، غلامحسین (مصحح)
ناشر	[بی نا]
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1358ش - 1979م
چاپ	0
موضوع	شعر فارسی - قرن 5ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

مختاری در سرودن غزل و قصیده و رباعی و قطعه و ترکیبات و مثنوی استاد بوده است. لیکن بیشتر به قصیده‌سرائی و مثنوی‌گرایی گرایش نموده و در میراث ادبی وی قصائد و مثنویاتش بر دیگر انواع شعر وی برتری دارد. شاعر چند تن از فرمانروایان و سران سروران و سرشناسان هم‌زمان خود را مدح گفته و با قدرت شعر خود به نام آنان جاودانی بخشیده است. هم‌چنین مثنوی «هنرنمای یمینی» و «شهریارنامه» را که روی‌هم‌ قسمت اعظم سروده‌های وی را تشکیل می‌دهند به حماسه‌های ملی اختصاص داده و داد سخنوری را داده است.

منظومه شهریارنامه یکی از بحث‌برانگیزترین منظومه‌های پهلوانی پس از شاهنامه است؛ زیرا اختلاف‌های بسیاری‌ درباره‌ گوینده و زمان سرایش آن، میان پژوهشگران وجود دارد. دلیل این اختلاف‌نظرها، ناقص بودن نسخه‌های تاکنون شناخته شده این منظومه است که سبب شده برخی پژوهشگران شهریارنامه را به‌ فرخی‌ سیستانی و برخی دیگر به عثمان مختاری نسبت دهند. شماری دیگر نیز گوینده این منظومه را هندی‌تبار و غیرایرانی می‌دانند و دوره سرایش آن را به ادوار متأخرتر می‌رسانند. همایی در پژوهش‌های خود اثبات کرد که این اثر مربوط به عصر صفوی است و سراینده آن شاعری به نام مختاری می‌باشد. علیرغم اینکه هدف مختاری از سرودن این منظومه تقلید‌ و نظیره‌‌گویی‌ از شاهنامه بوده است، متأسفانه‌ نتوانسته‌ است‌ در سرایش خود توفیق زیادی کسب کند.

ویژگی‌ها

• از مهمترین ویژگی‌های سبکی شهریارنامه به لحاظ فکری، می‌توان‌ به‌ مواردی چون سفارش به دادگری شاه، اهمیت نیکی کردن مردمان به یکدیگر، باورهای عامیانه (غول بیابانی، سیر بر آهن‌ مالیدن‌، گاو‌ زمین) ستایش شراب و بنگ و چند ویژگی عیاری و عدم سرپیچی از فرمان شاه اشاره کرد. از نکات ضعف‌ بنمایه‌‌های‌ فکری این منظومه، آراستن ابیات به مضامین و افسانه‌های باورنکردنی است‌، بدون‌ آنکه پیشینه تاریخی داشته باشند. معلوم نیست که سراینده این مثنوی منبع چنین افسانه‌های خیالی‌ را‌ از‌ کجا آورده است.

• از جمله ویژگی‌های زبانی این منظومه، بکار‌گیری‌ برخی‌ واژه‌های نادر یا ساختگی یا به عبارت دیگر، بیان عامیانه و کهن است. همچنین‌ بکارگیری‌ واژگان‌ عربی در این منظومه بندرت دیده می‌شود. ازآنجاکه شاعر در عصر صفوی می‌زیسته است‌؛ بسیاری‌ از ویژگی‌های زبانی عصر صفوی نیز در این منظومه دیده می‌شود.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق.
2. لویمی، سهیلا، «بررسی سبکی و محتوایی شهریارنامه، سروده مختاری»، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، بهمن 1400، شماره 69.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1847194