علی‌نامه (منظومه‌ای کهن)

علی‌نامه (منظومه‌ای کهن)، از سراینده‌ای ناشناس با تخلص ربیع (متولد 420ق)، اشعاری در بحر متقارب و شامل بیش از 11000 بیت و سروده‌شده در سال 482ق، است که فضایل امام علی(ع) و حوادث جنگ‌های جمل و صفّین را تفصیلی و جزیی و شاعرانه گزارش می‌کند. این اثر با مقدمه عالمانه محمدرضا شفیعی کدکنی و محمود امیدسالار و متن اصلی ابیات، به‌صورت «نسخه برگردان» به ‌قطع اصل نسخه خطی - شماره 2562 کتابخانه موزه قونیه (ترکیه) - منتشر شده است.

علی نامه (منظومه‌ای کهن)
پدیدآوران	ربیع (نويسنده) شفیعی کدکنی، محمدرضا (مقدمهنويس) امیدسالار، محمود ( مقدمهنويس)
ناشر	مؤسسه مطالعات اسماعیلیه ** مجلس شورای اسلامی. کتابخانه، موزه و مرکز اسناد ** مرکز پژوهشی ميراث مکتوب ** کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1388ش
چاپ	1
شابک	‎978-964-8700-73-2
موضوع	شعر فارسی - قرن 5ق. - شعر مذهبی
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏ع‎‏8 4641/5 ‏PIR‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف و روش

• محمدرضا شفیعی کدکنی، در معرفی اثر حاضر نوشته است: تا به چشم خود ندیدم، باور نکردم! شما نیز حقّ دارید باور نکنید؛ یک حماسه منظوم پارسی در مناقب و مغازی امام علی(ع) از قرن پنجم، یعنی حدود نیم‌قرن بعد از نشر شاهنامه فردوسی و در حجم حدود 12000 بیت با اسلوبی کهن و نوادری از لغات و ترکیبات که گاه در فرهنگ‌ها، شواهد آن را به‌دشواری می‌توان یافت.

اهمیت این منظومه

• منظومه‌اى با این حجم، آن‌هم از قرن پنجم، به‌تنهایى کافى است که توجه اهل ادب و تاریخ شعر فارسى را به خود جلب کند. در میان حماسه‌هاى منظوم زبان فارسى، این کتاب از لحاظ تاریخى در کنار گرشاسپ‌نامه اسدى قرار مى‌گیرد و تاریخ سرودن آن با تاریخ سرایش گرشاسپ‌نامه حدود بیست سال فاصله دارد. از نظر تاریخ شعر شیعى و حماسه‌هاى شیعى نیز داراى کمالِ اهمیت است. تا آنجا که مى‌دانیم اولین حماسه شناخته‌شده شیعى، خاوران‌نامه ابن ‌حُسام خوسفى است که در عصر تیمورى سروده شده و حدود چهار قرن بعد از این کتاب تدوین شده است و اگر این همه امتیازات را هم نداشت، باز به‌تنهایى به‌عنوان یک منظومه بازمانده از قرن پنجم داراى کمال اهمیت بود.

عقل‌گرایی

• محمدرضا شفیعی کدکنی، نوشته است: سراینده، ماجراهای جمل و صفین را به‌تفصیل تمام ... آورده و در آغاز هر بخش یا مجلس، به شیوه فردوسی، خطابی دارد و همان گونه که فردوسی شیعی معتزلی طرف‌دار خِرَد است و خرد را می‌ستاید و مخاطب قرار می‌دهد، این سراینده نیز همه جا به ستایش خرد و خردمند می‌پردازد و در آغاز سخنش، خردمند را مخاطب قرار می‌دهد:

الا یا خردمندِ روشن‌روان

سخن گوی، روشن، چو آبِ روان

.

ساختار و محتوا

• مجموعه اشعار این اثر، در 2 بخش سامان یافته است:

1. دفتر اول: حرب جمل (شامل 8 مجلس)؛
2. دفتر دوم: حرب صفین (شامل 12 مجلس).

بر اساس شمارش و توضیح طولانی محمود امیدسالار، در این اثر، بیش از 11000 بیت (به‌صورت دقیق، حداقل: 11226 بیت و حداکثر: 11646 بیت) ذکر شده است.

نمونه اشعار

• مرین قصّه را این سراینده‌‌مرد

  ز مهرِ دل خود على‌نامه کرد

  .

  انتقاد

  عرضه این اثر («نسخه برگردان») در واقع به ‌معنای انتشار نسخه خطی بدون تصحیح است و نسخه خطی نیز از نظر کیفیت نگارش، چندان خواندنی و دیدنی نیست.

  پانویس

  منابع مقاله

  مقدمه و متن کتاب.

  وابسته‌ها