درسهای الهیات شفا

درس‌های الهیات شفا، اثر شهید مرتضی مطهری (1298-1358ش)، دربردارنده درس‌های ایشان در مدرسه علمیه مروی تهران و نیز دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران است که در سال‌های 1334 تا 1355ش، ایراد شده است.

درسهای الهیات شفا (1)
پدیدآوران	مطهری، مرتضی (نويسنده) ابن سینا، حسین بن عبدالله (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	فلسفه ابن سینا (2)
ناشر	صدرا
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1399ش - 1442ق
چاپ	1
موضوع	اسلام - بررسی و شناخت - مسائل متفرقه - ما بعد الطبیعه - متون قدیمی تا قرن 14 - فلسفه اسلامی
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

جلد اول

جلد اول «درس‌های الهیات شفا»، جلد دوم «فلسفه ابن سینا» محسوب می‌شود. بخش اول کتاب، «ترجمه و تعلیقات فصل اول و دوم مقاله اول الهیات شفا»، به قلم استاد است. مقالات چهارم و پنجم و ششم، تقریرات شخصی محمود قندی از این درس‌هاست. سایر مباحث کتاب (مباحث مقاله هفتم و سه فصل اول مقاله هشتم)، تنظیم‌شده مطالبی است که از نوارهای صوتی در دست بوده است. جلد دوم کتاب که در آینده منتشر خواهد شد، شامل فصل چهارم تا آخر مقاله هشتم و برخی فصول مقاله نهم «الهیات شفا» خواهد بود.

مقاله اول از بخش «الهیات»، هشت فصل است. فصل اول در آغاز جستجوی موضوع «فلسفه اولی» است تا واقعیت این علم (یا مرتبه‌اش یا کدامین بودن آن) در میان علوم روشن گردد. در این کتاب، فصل اول (تقسیم حکمت به نظری و عملی) و دوم این مقاله (تحقیق در موضوع این علم) آورده شده است.

مقاله چهارم، دربردارنده فصل سوم بوده که به موضوع «تام و ناقص و مافوق تمام و کل و جمیع» اختصاص یافته است. مقاله پنجم، در نه فصل، به موضوعاتی همچون امور عامه و کیفیت وجود آن، کیفیت وجود کلی به طبایع کلی و فرق میان کل و جزء و کلی و جزیی، فصل میان جنس و ماده، کیفیفت دخول معانی خارج از جنس بر طبیعت جنس و مباحث دیگری چون نوع، فصل، حد و مناسبات و اجزای آن، می‌باشد.

در مقاله ششم، ابتدا اقسام علت و معلول و احوال آن مورد بحث و بررسی قرار گرفته و سپس، به موضوعاتی همچون لزوم معیت علت با معلول، مناسبات میان علل فاعلی و معلول‌های آن، علل عنصری و صوری و غایی، اثبات غایت و فرق میان غایت و ضروری و... پرداخته شده است. فصل هفتم، در لواحق وحدت و کثرت بوده و مقاله هشتم، به شناخت مبدأ اول برای همه وجود و شناخت صفات او، اختصاص یافته است.

جلد دوم

اثر مذکور مشتمل بر مجموعه درس‌های استاد از کتاب «شفا»ی شیخ بوعلی سینا می‌باشد. محل این درس‌ها در یکی از حجره‌های مدرسه مروی بود که بعد از گذشت یکی، دو سال به منزل استاد منتقل شد.

کتاب، عهده‌دار تشریح مقاله هشتم کتاب «شفا» تحت عنوان «در شناخت مبدأ اول، برای همه وجود و شناخت صفات او» است که مشتمل بر هفت فصل است.

فصل اول کتاب مزبور - در سه قسمت - ضمن اشاره به جایگاه طرح تناهی علل در فلسفه، نظر بوعلی و حکیم ملاهادی سبزواری درباره«برهان وسط و طرف» تنظیم شده است که نظر سبزواری مورد نقد قرار می‌گیرد. سپس ضمن توضیح «تعبیر کون شیء من شیء، انواع تبدیلات جوهر از نظر بوعلی» بیان می‌شود و اختلاف وی با ملاصدرای شیرازی (محمد ابن ابراهیم قوامی) درباره حرکت در جوهر مطرح می‌گردد.

فصل دوم - در چهار قسمت ‏- به «ایرادهای وارده بر بحث تناهی علل و حل آنها» اختصاص دارد که در آن به بیان ارسطو از تعبیر کون شیء من شیء، اختلاف نظر بوعلی و ملاصدرا در ترکیب عناصر، غایات و کمالات جوهری و عرضی اشاره شده است.

قسمت اول فصل سوم به «تناهی علل غائی و صوری» اختصاص دارد که «غایت و مطلوب بالذات و بالغیر» و «ابداع و احداث» از مباحث مطرح شده در این قسمت است.

فصل چهارم به «صفات واجب الوجود» اختصاص دارد که هفت قسمت فصل مزبور در این کتاب تشریح شده است.

برخی از مباحثی که در این فصل طرح می‌شود، عبارت‌اند از:

دلیلی در اثبات وحدت واجب، قابل انکار نبودن وجوب وجود، وحدت ذات و صفات در واجب الوجود، زیادت وجود بر ماهیت، آیا «وجود مطلق» وجود دارد؟، معانی ماهیت، نظرات پیرامون وجود مطلق، بیان شیخ در «الحق ماهیته انیّته»، آیا وجوب وجود امری انتزاعی است؟، مجردالوجود، اعتبارات ماهیت، صفات سلبیه حق تعالی و تعداد آنها و واجب الوجود جنس و نوع و فصل ندارد.

نویسنده در فصل پنجم - مشتمل بر پنج قسمت -براهین در توحید واجب الوجود را تشریح می‌کند.

در فصل ششم -مشتمل بر هفت قسمت - تحت عنوان «ادامه صفات واجب الوجود» مباحث زیر مطرح شده است:

واجب‌الوجود موجود فوق تمام است، واجب الوجود عقل محض است، بحث در علم باری تعالی، بحث درباره علم واجب به ذات و علم واجب الوجود به ماسواه.

فصل هفتم تحت عنوان «نسبت معقولات با واجب الوجود» است و شامل سه قسمت می‌باشد که در قسمت اول به «نسبت معقولات با واجب الوجود» پرداخته می‌شود و در قسمت دوم و سوم «نظام علمی و نظام عینی موجودات» تشریح می‌گردد.

برخی مباحث مطرح در فصل هفتم، عبارت‌اند از:

آیا علم حق تعالی از طریق تفکر است؟، حق تعالی عاشق ذات خود و ماسوا است، نظام علمی موجودات و نحوه قیام آن به واجب، سه فرضیه شیخ درباره نظام علمی، مقایسه نظر شیخ اشراق (یحیی ابن حبش ابن امیرک) و شیخ‌الرئیس، مجردات کتاب وجودند و قدرت و حیات در حق تعالی.

جلد سوم

این کتاب مشتمل بر مجموعه درس‌های استاد از کتاب «شفا»ی شیح بوعلی سینا می‌باشد. محل این درس‌ها در یکی از حجره‌های مدسه مروی بود که بعد از یکی، دو سال به منزل استاد منتقل شد.

این مجموعه، عهده‌دار تشریح فصل اول و ششم مقاله نهم، تحت عنوان «در صدوراشیا از تدبیر اول و معاد یه سوی او» از کتاب «شفا» است.

عنوان فصل اول - دو قسمت - «در صفت فاعلی مبدا اول» نام دارد که در آن به موضوعات زیر پرداخته شده است:

اثبات محرک اول، مسأله محرک اول مبتنی بر چند مقدمه است، واجب‌الوجود بالذات واجب من جمیع الجهات و الحیثیات است، رابط حادث به قدیم مسأله همه فلسفه‌هاست، نظر الهیون در ربط حادث به قدیم، حرکت رابط حادث با قدیم است و تفاوت «واحد» و «احد».

فصل ششم -یازده قسمت -به «عنایت و کیفیت دخول شرّ در قضای الهی» اختصاص دارد. در قسمت «عنایت و حکمت خداوند» از فصل مزبور، ضمن تبیین مفهوم عنایت و حکمت، مواضع فلاسفه قدیم و جدید در قبال مسأله حکمت و عنایت و شر تشریح شده و اشکال هیوم بر حکمت و عنایت الهی متذکر می‌گردد. در ادامه تفاوت حکمت در خداوند با حکمت در انسان توضیح داده می‌شود.

برخی دیگر از مواردی که در این مبحث طرح شده، عبارت‌اند از:

طرح صحیح حکمت خداوند، خدا فاعل بالقصد نیست، حکیم بودن خداوند در فعل و نظر، تعریف کلامی حکمت و بیان دیگری از تصویر فلاسفه غرب از حکمت خداوند.

در قسمت بعد اشکالات هیوم بر برهان نظم بررسی می‌شود. در قسمت «کیفیت دخول شرّ در فضای الهی» ضمن تعریف شرّ و موارد استعمال لفظ آن، تأکید شده است که «شرّ از ماده برمی‌خیزد چون اثرپذیری در عالم مادیات می‌باشد».

«موقعیت شرور در نظام کلی عالم»، «عدم بعضی از کمالات شامل اکثر افراد یک نوع می‌شود» و «شرّیت اخلاق و اعتقادات فاسده» از دیگر مباحث مطرح، در اين کتاب است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. باقرزاده ارجمندی، میراحمد، کتاب‌شناسی توصیفی استاد مرتضی مطهری، مؤسسه تحقیقاتی علوم اسلامی – انسانی دانشگاه تبریز (سه علامه تبریزی)، تبریز، چاپ اول، بهار1381ش