ابن علاف، حسن بن على
ابن عَلاّف، ابوبکر حسن بن‌على نهروانى (ح 218-318ق/833 - 930م)، شاعر.
| ابن علاف، ابوبکر حسن بن‌على نهروانى | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | حسن بن‌على نهروانى؛ |
| نام‌های دیگر | ابن علاف، ابوبکر حسن بن‌على نهروانى؛ |
| تخلص | ابن علاف؛ |
| نسب | نهروانی؛ |
| نام پدر | على نهروانى؛ |
| ولادت | ح 218ق؛ |
| محل تولد | عراق؛ |
| محل زندگی | بغداد؛ |
| رحلت | 318ق؛ |
| طول عمر | 100؛ |
| خویشاوندان | |
| دین | اسلام؛ |
| مذهب | اهل‌سنت؛ |
| پیشه | شاعر، تاریخ‌شناس؛ |
| منصب | ندیم معتصم؛ |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | شاعر، تاریخ‌شناس؛ |
| اساتید | ابوعمر دوری؛ |
| مشایخ | حمید بن مَسعده بصری، نصربن على جهضمى، محمد بن اسماعیل حسّانى؛ |
| معاصرین | معتضد عباسی، ابن معتز(عبدالله بن معتز)، مُحَسّن بن فرات؛ |
| شاگردان | ابوبکر احمد بن نصر شذائى، ابوالفرج شنبوذی؛ |
| برخی آثار | 1. دیوان شعر؛ |
خاستگاه
خاستگاه او یکى از روستاهای نهروان بود و نسبت نهروانى وی از همین جاست گفته‌اند پدرش در پل بَرَدان (دهى در نزدیکى بغداد) به یونجه فروشى اشتغال داشته و به همین سبب وی به ابن علّاف شهرت یافته است.
استماع حدیث
وی قرائت قرآن را از ابوعمر دوری آموخت و از حمید بن مَسعده بصری، نصربن على جهضمى و محمد بن اسماعیل حسّانى حدیث شنید.
شاگردان، راویان
ابوبکر احمد بن نصر شذائى، ابوالفرج شنبوذی از وی قرائت قرآن فراگرفتند و گروهى نیز چون عبدالله بن حسن نحّاس و ابوحفص عمر بن شاهین از وی روایت کرده‌اند.
نزدیکی به دربار
دوران زندگانى او با خلافت 12 تن از عباسیان مقارن بود. اما ظاهراً تنها در زمان معتضد بود که در دربار خلافت ارجى یافت و معتضد که گویى آداب ندیمى، چون شعردانى و تاریخ‌شناسى و به خصوص ظرافت را در ابن علاف یافته بود، او را به ندیمى خود برگزید.
با اینهمه در میزان نزدیکى او به دربار خلافت نمى‌توان نظر قطعى داد، زیرا اطلاعات ما در این باره از یکى دو روایت تجاوز نمى‌کند.
ابن خلکان اشاره مى‌کند که وی با ابن معتز نیز دوستى داشته است و شاید قصیده‌ای که در رثای گربه خود سروده، در واقع مرثیه ابن معتز بوده باشد، اما این امر چندان مسلّم نیست. راست است که ابن معتز شرح حال مختصری از او در طبقات خود آورده، اما تنها روایتى که او از قول ابن علاف نقل کرده به واسطه است نه مستقیماً از خود او.
ابن خلکان طى روایتى که از قول پسر ابن علّاف نقل شده، مى‌نویسد که مراد از گربه و رثای او، همانا مُحَسّن، پسر ابن فرات وزیر معروف است. این روایت هم نوع و کیفیت رابطه شاعر را با وزیر و پسر او آشکار نمى‌کند و برخلاف نظر فروخ دلیل بر دوستى میان آن دو نیست.
شعر ابن علاف
ابن علاف علاوه بر آنکه راوی شعر کهنه و نو بود، خود نیز فراوان شعر مى‌سرود.
راست است که برخى از اشعار او شهرتى داشته و مثلاً جوالیقى، غالباً قطعه کوتاه او را در رثای مبّرد مى‌خواند، اما او همه شهرت خود را مدیون دالیه بزرگى است در رثای گربه خویش، که گویا 65 بیت بوده و اینک 58 بیت از آن باقى است.
زاری شاعر در مرگ گربه که به سبب ربودن کبوترهای همسایگان به دست آنان کشته شده بود، چنان سوزناک است که غالباً خواسته‌اند آن را قطعه‌ای سراپا سمبولیک تلقى کنند و بگویند در رثای ابن معتز، یا محسّن و یا فرزند یا غلام خود او سروده شده است.
این نظر را نمى‌توان رد یا تایید کرد، اما باید اشاره کنیم که شاعر، علاوه بر این قصیده، دو قطعه دیگر نیز درباره گربه دارد؛ علاوه بر این، سرودن شعر در این باره، سابقه داشته است و قطعه دلنشینى که ابوالشمقمق برای گربه خود «ناز» سروده، مشهور است.
جالب توجه آنکه آن روایتى که گفتیم ابن معتز از قول ابن علّاف نقل کرده، مربوط به همین ابوالمشمقمق است. از دیگر اشعاری که درباره گربه سروده شده، قطعه‌ای است که ابن عمید به تقلید از شعر ابن علّاف سروده است.
نابینایی
ابن علاف از بینایى یک چشم محروم بود و در پیری کاملاً نابینا شد و در شعر کوتاهى از این بابت اظهار دلتنگى کرده است.
وفات
وی 100 سال زیست و در 318ق و به قولى 319ق درگذشت.
آثار
1-دیوان شعر؛
به گفته ابن ندیم، یکى از نزدیکانش اشعار وی را که بر 400 ورقه شامل بود، گردآوری کرده بود، اما اینک از مجموع این اشعار، چیزی جز 123 بیت در دست نیست. این اشعار شامل یکى دو مدح کوتاه و چند غزل و رثا و شعرِ مناسبت است که در آثار ابن معتز، ابن خلکان، ابن جزری، و دیگران آمده است و صبیح ردیف همه را در دیوانى به چاپ رسانده است[۱].
پانویس
- ↑ حجت جلالى، عباس، ج4، ص324
منابع مقاله
حجت جلالى، عباس، دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.