روایت‌شناسی داستانهای مثنوی

روایت‌شناسی داستانهای مثنوی تألیف سمیرا بامشکی؛ این کتاب که از سوی هیئت داوران «جایزۀ استاد فتح‌اللّه مجتبایی...» بهترین پایان‌نامه سال 1389 در رشته زبان و ادبیات فارسی اعلام شده، با هدف کشف و شناسایی ساز و کارهای روایی مثنوی نگارش یافته است. نگارنده برای رسیدن به این هدف، این موضوع‌ها را مورد بررسی و تحلیل قرار داده است: ارتباط زمانی میان روایت و داستان، سطوح روایی در مثنوی و ارتباط میان آن‌ها، نقش داستان‌های درونه‌ای، عوامل تداعی داستان‌ها، نقش راوی و روایت شنو، انواع کانون سازی، عامل زمان، و طرح یا پیرنگ‌بندی داستان‌ها.

روایت‌شناسی داستانهای مثنوی
پدیدآوران	بامشکی، سمیرا (نویسنده)
ناشر	انتشارات هرمس
مکان نشر	تهران
سال نشر	1391
چاپ	اول
شابک	‎978-964-363-815-3
کد کنگره	‏/ب2ر9 / 5301 PIR

وی برای تحلیل این موارد از روش روایت‌شناسی معاصر استفاده کرده است که بیشتر شامل نظریه نسل دوم روایت شناسان - مانند ژنت و مفسران او از قبیل چتمن، ریمون کنان، پرینس و فلودرنیک- می‌شود.

شیوۀ کار در این تحقیق، بنا بر آنچه در مقدمه کتاب آمده، از این قرار است:

اولا تمام مثنوی تحلیل شده است؛ یعنی علاوه بر داستان‌های با عنوان، قسم دیگری از داستان‌هایی که عنوان ندارد، و به سه نوع مَثَل، روایت آینده‌نگر و روایت تلویحی تقسیم می‌شود، نیز بررسی شده است.

ثانیا بیشتر موضوعات مربوط به حوزۀ؛ روایت‌شناسی در این کتاب مورد نظر بوده است و علاوه بر بررسی موارد مربوط به روایت، مانند ارتباط زمانی میان روایت و داستان، سطوح روایی، شیوۀ روایت در مثنوی، راوی، روایت‌شنو، کانون‌سازی و زمان؛ طرح در داستان‌های مثنوی نیز مورد بررسی قرار گرفته است، به طوری که طرح داستان‌های مثنوی و قواعد حاکم بر آن از آغاز تا پایان یک داستان مورد نظر بوده است که شامل این موارد می‌شود: عنوان داستان و کارکردهای آن، شیوه‌های آغاز داستان در مثنوی، شیوه‌های بازگشت به ادامۀ داستان در مثنوی، فرجام روایت و انواع پایان‌بندی در داستان‌های مثنوی، تحلیل داستان‌هایی که طرح اپیزودی دارد و سرانجام انواع داستان‌هایی که از میانه آغاز می‌شود. دراین پژوهش ۱۵۱ داستان اصلی و۱۹۷ داستان درونه‌ای یعنی حدود ۳۴۸ داستان، بدون احتساب مَثَل‌ها مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

این کتاب شامل پنج بخش(در هفت فصل)است:

بخش اول کلیاتی دربارۀ روایت‌شناسی و سنّت داستان‌پردازی در ادبیات تعلیمی است.

بخش دوم به پنج فصل تقسیم می‌شود. پرسش اصلی فصل اول این بخش این است که چه مدت پس از وقوع رویدادها عمل روایت رخ می‌دهد. فصل دوم به این پرسش مهم می‌پردازد که نقش داستان‌های درونه‌ای مثنوی چیست. فصل سوم به بررسی موضوع مهم تداعی در مثنوی می‌پردازد. فصل چهارم به مقولۀ شناخت راوی به عنوان منبع انتقال پیام و یکی از چهار مؤلفۀ اصلی روایت می پردازد.

بخش سوم به بررسی مقولۀ کانون سازی در مثنوی اختصاص یافته است.

بخش چهارم به بررسی مقولۀ زمان در مثنوی می‌پردازد.

بخش پنجم شامل دو فصل می‌شود. فصل اول به بررسی و مقایسۀ داستان پردازی دو تن از چهره‌های برجسته داستان‌گویی در این سنّت، یعنی مولوی و عطار می‌پردازد و فصل دوم به بررسی مسأله طرح(پیرنگ) در مثنوی اختصاص یافته است.

در پایان کتاب بیش از صد منبع فارسی و انگلیسی به عنوان منابع و مآخذ فهرست شده است.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.