شرح القصيدة الكافية في التصريف
شرح القصيدة الكافية في التصريف، نوشته ادیب، محدّث، مورّخ، مفسّر، فقیه و نویسنده فعال شافعی قرن نهم و دهم قمری، جلال‌الدین عبدالرحمن سیوطی (849-911ق)، است. وی در این اثر، برخی از مباحث دانش صرف زبان عربی (مباحث افعال و ضمایر متصل به آن، مصدر، اسم فاعل، اسم مفعول و...) را با نظم و نثر توضیح داده است.
| شرح القصيدة الكافية في التصريف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (نويسنده) علی، ناصر حسین (محقق) |
| ناشر | مهدی اختر محققی |
| مکان نشر | سوریه - دمشق |
| سال نشر | 1409ق - 1989م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /س62 6131 PJ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
قصیده‌سرا کیست؟
محقق کتاب، ناصر حسین علی، نوشته است: سیوطی، اسم شاعر این قصیده را نیاورده است و من هرچه جستجو کردم، نام و نشان این قصیده‌سرا را نیافتم[۱].
هدف و روش
- جلال‌الدین سیوطی، نوشته است: این، تعلیقات و توضیحاتی لطیف است که بر قصیده کافیه در علم تصریف، برای علاقه‌مندان به‌صورت املا بیان کردم و فقط به روشن کردن مبانی و توضیح معانی مقصود از آن، بسنده نمودم[۲]. سیوطی، در پایان کتاب، تأکید کرده است که این شرح را در 3 جلسه گفته و شاگردان نوشته‌اند و آخرین جلسه در روز سه‌شنبه 17 محرم سال 884ق، بوده است و به جهت فراوانی درخواست علاقه‌مندان و فقدان شرح مناسب، این کار را پذیرفتم و روش گزیده‌گویی را برگزیدم؛ چون «خير الكلام ما قلّ و دلّ و لم يملّ»[۳].
- محقق کتاب، ناصر حسین علی، با بیان این مطلب که این قصیده، کافیه نامیده شده، زیرا در رویّ کاف سروده شده است، افزوده است: شکی در صحت انتساب این شرح به سیوطی نیست و از جمله، این موضوع را حاجی خلیفه هم بیان و تأیید کرده است؛ البته فقط یک نسخه خطی دارد و شامل همه مباحث علم صرف نمی‌شود[۴].
ساختار و محتوا
این کتاب، از 6 باب به‌ترتیب ذیل تشکیل شده است:
- مقدمات تصریف؛
- بناهای افعال؛
- مثال‌های فعل و احکام آن؛
- برخی از احکام نون تأکید ثقیله و خفیفه؛
- ضمایر و اتصال آن به افعال؛
- اسم‌هایی که با افعال پیوند دارند (مصدر، اسم فاعل، صیغه مبالغه، اسم مفعول و افعل تفضیل و...).
نمونه مباحث
نون تأکید شدیده (ثقیله)، به همه صیغه‌های فعل مضارع ملحق می‌شود و درنتیجه، آخرش باید مفتوح شود؛ چون ترکیب این نون با فعل مضارع شبیه ترکیب «خمسَةَعشرَ» است (که هر دو جزء آن مبنی بر فتح می‌باشد)؛ مانند: «لَنَبلُوَنَّ» (بقره: 155)[۵].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.