مثنوی معنوی (به خط قونوی)

مثنوی معنوی با خط محمد بن عبدالله قونوی، این کتاب متن کامل مثنوی است که از روی نسخۀ خطی موجود در موزۀ قونیه (مشهور به نسخه قونیه 677ق)، به صورت عکسی (فاکسیمیله) چاپ و منتشر شده است.

مثنوي معنوي
پدیدآوران	مولوي، جلال‎‌الدين محمد بن محمد (نویسنده) قونوي ولدي، محمد بن عبدالله (خطاط) پور جوادي، نصر الله (زیر نظر)
ناشر	مرکز نشر دانشگاهي
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1371ش.
چاپ	يکم
موضوع	شعر فارسي - قرن 7ق.
زبان	فارسي
کد کنگره	‏‎‏1371 / 5298 PIR

اصل این نسخه به شماره ۵۱ در موزۀ قونیه، جنب مزار مولانا، نگهداری می‌شود.این نسخه، قدیمی‌ترین اصلی‌ترین متن مثنوی است که استنساخ آن حدود دو سال پس از فوت مولانا آغاز گشته و در سال ۶۷۷ هجری به اتمام رسیده است. در واقع نسخۀ مادر برای دیگر نسخه‌های کامل مثنوی محسوب می‌شود. این متن را شخصی به نام محمد بن عبدالله قونوی قونوی، از روی نسخه‌ای کتابت کرده که گفته می‌شود، پس از اینکه این کتابت همراه با تصحیح تصحیح و تنقیح انجام شده آن نسخۀ قبلی را طبق عادت مألوف به خاک سپرده‌اند. دست نوشت موجود، زیر نظر سلطان ولد، فرزند مولانا و حسام‌الدین چلبی، خالق مثنوی، با دقت زیاد استنساخ گردیده و شامل دفترهای شش‌گانه مثنوی است. لذا مثنوی شناسان، با وجود صدها نسخه خطی مثنوی، تاکنون نسخه‌ای معتبرتر و قدیمی‌تر از این نسخۀ قونیه نیافته‌اند؛ به همین دلیل، آن را به عنوان نسخۀ اصلی و بی‌بدیل مثنوی پذیرفته‌اند. در باب اصالت این نسخه، سخن بسیار است نیکلسون و گولپینارلی هر کدام در مقدمۀ مثنوی مصحح خود دربارۀ چند و چون آن توضیحات کافی داده‌اند. اما نسخه عکسی حاضر به ابعاد (21 در 28/5) سانتیمتراست. جلد نفیس و کاغذ روغنی زرد اعلا دارد. طبق متن اصلی، دیباچه هر شش دفتر و آغاز متن هر دفتر به صورت بسیار نفیس تذهیب شده است. صفحه اول ۱۷ سطر دو ستونی دارد و صفحات بعد ۲۹ سطر چهار ستونی است. در ابتدای هر دفتر تذهیبی جای دارد که تمام صفحه را گرفته است. دیباچه دفتر اول و دوم غیر قابل خواندن است. متن با بیت «بشنو از نی چون حکایت می‌کند/ جدایی‌ها شکایت می‌کند» آغاز شده و با یادداشت محمد بن عبدالله قونوی کاتب نسخه پایان پذیرفته و تاریخ اتمام، رجب ۶۷۷ هجری قید شده است. کاتب در بخشی از این یادداشت آورده: «کان استنساخه من النسخه الاصلیه المقروه المصححه المهذبه المنقّحه علی حضرت الشیخ مؤلفه و حضور خلیفته و خلفه فی مجالس عده قدّس الله سِرّه....» این متن با اینکه دستور خط مخصوص زمان گذشته را دارد و از نظر چاپ هم خیلی واضح نیست ولی قابل خواندن است. شماره ابیات اول و آخر هر صفحه در بالای صفحه قید شده است.

در ابتدای سبک کتاب، مقّدمه‌ای به قلم نصرالله پور جوادی آمده و به هدف معرفی چاپ حاضر به این پرسش پاسخ داده است که چرا با وجود متنی که نیکلسون تصحیح کرده است باز هم به چاپ عکسی یکی از نسخه‌های خطی این اثر، آن هم نسخه‌ای که نیکلسون خود از آن استفاده کرده، مبادرت ورزیده است، خلاصۀ پاسخ او این است که نیکلسون زمانی به این نسخه دسترسی پیدا کرد که تقریباً نصف مثنوی را تصحیح و چاپ کرده بود و او موفق شد تنها مابقی را بر اساس نسخه ۶۷۷ قونیه تصحیح کند.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.