اختصار علوم الحديث

اختصار علوم الحديث، اثر ابوالفداء اسماعیل بن کثیر قرشی دمشقی (774-701ق)، مورخ، مفسّر و محدّث و فقیه مشهور شافعى است. این کتاب تلخیصی از «مقدمه ابن الصلاح» عثمان بن عبدالرحمن شهرزوری (درگذشته 643ق) است که ابن کثیر تعلیقه‌ها، تعقیبات و استدراکاتی را به آن افزوده است. این کتاب با تحقیق و پاورقی‌های ماهر یاسین فحل چاپ شده است.

اختصار علوم الحديث
پدیدآوران	ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر (نويسنده) فحل، ماهر ياسين (محقق)
ناشر	دار الميمان
مکان نشر	عربستان - ریاض
سال نشر	1434ق - 2013م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ابن کثیر سخنش را با ذکر اهمیت حدیث نبوی و اینکه علمای پیشین در توجه و خدمت به آن، کوتاهی نکرده‌اند، آغاز کرده است. او سپس، اهمیت علم حدیث را توضیح داده و از انگیزه‌اش برای نوشتن این کتاب که گردآوری مقاصد و فوائد «علوم الحديث» ابن الصلاح و تبیین مسائل دشوار آن است، سخن می‌گوید. ابن کثیر، فوائد و فرائد کتاب ابوبکر بیهقی به نام «المدخل إلی كتاب السنن» را مختصر کرده و به مطالب کتاب ابن الصلاح افزوده است. بنابراین، کتاب او در واقع دو کتاب در یک کتاب با تحریر و تنویر مسائل آن‌ها است. او انواع حدیثی را که ابن الصلاح تا 65 نوع بر‌شمرده، آورده است و باور دارد که می‌توان برخی از این انواع را در برخی دیگر مندرج نمود و نیز، چون در برخی ترتیب رعایت نشده، پس شایسته است که هر نوع در جای مناسبش آورده شود. او از همان آغاز، بر تقسیم ابن الصلاح در تقسیم حدیث به اقسام سه‌گانه صحیح، حسن و ضعیف اعتراض کرده و توضیح می‌دهد که حدیث در حقیقت به دو قسم صحیح و ضعیف تقسیم می‌شود‏.

ابن کثیر در مختصرسازی کتاب ابن الصلاح، روش خاص خود را به‌کار بسته است، به شرح زیر:

1. به کوتاه‌ کردن جمله‌ها دست زده است.
2. برخی از مطالبی را که ابن الصلاح نیاورده، استدراک نموده و به متن افزوده است. بسیاری از این استدراکات - که به شصت مورد می‌رسد - با واژه «قلت» آغاز می‌شوند.
3. سندهای کتاب ابن الصلاح را حذف نموده است.
4. آرای نقادانه بسیار و بااهمیتی را که ابن الصلاح نادیده گرفته و از آن‌ها گذر نموده، در کتاب درج کرده است.
5. به خواننده در شناختن برخی واژه‌ها و عبارت‌هایی که معنایشان دشوار می‌نماید، یاری رسانده است.
6. افزودنی‌هایی را با عنوان‌های «فائده»، «حاشیه» و «تنبیه» در کتابش آورده است.
7. نقدهای ویژه خود (مثلاً درباره احادیث صحیحه) را به ابن الصلاح و همچنین، ترجیح‌هایش را از میان آرای عالمان حدیث ارائه داده است.
8. دیدگاه‌های ابن الصلاح را بسیار نقد نموده است که نمونه آن در «کلام ترمذی در تعریف الحسن» دیده می‌شود. همچنین، به قضیه‌های مهمی (مانند: کلام در سکوت ابی‌داود) که ابن الصلاح دیدگاه تفصیلی‌اش را درباره آن نیاورده، پاسخ داده است.
9. دیدگاه‌های مجتهدانه تازه‌ و بی‌سابقه‌ای را بیان کرده است. همچنین، دیدگاه‌های ممتازی را از استاد خود «ابوحجاج مزی» نقل نموده است...‏.

محقق (ماهر) نیز مقدمه‌ای را بر این کتاب در پنج فصل نوشته است و در آن نگاهی به زندگی ابن کثیر و زندگی ابن الصلاح و کتاب وی «معرفة أنواع علوم الحديث» افکنده است. سپس، خوانش تحلیلی را از روش ابن کثیر در نگارش و همچنین، روش تحقیق خود را در این کتاب توضیح داده است‏. ماهر در این اثر، دیدگاه‌های ابن الصلاح را از کتاب او «معرفة أنواع علم الحديث» تخریج نموده است. او مسئله‌های علمی (لغوی، فقهی و...) را با توجه به مذاهبشان از منابع مربوطه بیرون آورده است. وی شرح حالی از اَعلام مهم کتاب را آورده و کوشیده است تا نکته‌هایی را به‌همراه پاسخ‌های مناسبشان از منابع اصلی (مانند: نکت زرشکی، نکت عراقی، نکت ابن حجر و البحر الذي زخر) در کتاب بیاورد. او این کتاب را از تک‌نسخه خطی که در «الدار العراقية للمخطوطات» بغداد بوده، فراهم آورده است‏.

منابع مقاله

1. مقدمه محقق.
2. دخان، عبدالعزیز بن صغیر، «السعي الحثيث إلی شرح اختصار علوم الحديث»، یمن - صنعا، مكتبة الجيل الجديد، چاپ دوم، 1421ق.