أطلس تاريخ الإسلام
أطلس تاریخ الإسلام، تألیف حسین مونس از جمله اطلس‌های ارزشمند و کم‌نظیر است که در آن به‌دقت حوادث و رویدادهای جهان اسلام از صدر اسلام تا دوران جدید و سیاست‌های استعماری غربی در جهان اسلام مورد مطالعه قرار گرفته است.
| أطلس تاريخ الإسلام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مونس، حسین (نويسنده) |
| ناشر | الزهراء للاعلام العربي |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | 1407ق - 1987م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 977-1470-49-3 |
| موضوع | اسلام - تاریخ - اطلسها - کشورهای اسلامی - جغرافیای تاریخی - نقشه‌ها - کشورهای اسلامی - نقشه‌ها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /م8الف6 35/56 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نویسنده از سال 1351 تا 1365ش، به مدت 14 سال تمام با همکاری عده‌ای از مورخین معروف کشورهای اسلامی رنج تهیه فصل‌های کتاب را به خود هموار کرد و به قصد فراهم آوردن اطلاعات لازم برای نقشه‌ها به مراکز علمی و کتابخانه‌های جهان شتافت و از منابع بی‌شماری بهره برد تا سرانجام مطالب کتاب را جمع‌آوری کرد و سپس به کار فصل‌بندی کتاب بر اساس تاریخی و ترسیم نقشه‌ها که نمایشگر مرزهای جغرافیایی و خط سیر لشکر و میادین جنگ و خلاصه حدود و ثغور متصرفات اسلامی است، دست زد[۱].
ویرایش علمی کتاب به‌وسیله مورخین برجسته کشور با نظارت مرحوم عباس زریاب خویی و بازبینی آن به قصد تطبیق متون با مفاهیم اسلامی، خاصه شیعی توسط دکتر سید جعفر شهیدی به انجام رسیده است[۲].
فصل اول کتاب، به بحث درباره نقشه‌های جغرافیایی موجود در کتب جغرافی‌دانان مسلمان اختصاص یافته و نمونه‌های جالبی از این قبیل نقشه‌ها با شرح و توصیف و مقایسه‌های بسیار آمده است. در این فصل، تحقیق عمیقی درباره فن نقشه‌کشی در میان مسلمانان و توسعه و تحول فکر نمایش جهان به‌طور کلی و عالم اسلام بالاخص در میان مسلمین، از آغاز تا قرن 4ق، به عمل آمده و کلیه وقایع این چهار قرن به‌صورتی ابتکاری و جالب طی چندین جدول تنظیم گردیده است. سپس اوضاع اجتماعی و جغرافیایی و تاریخ جزیرة‌العرب در صدر اسلام به‌تفصیل شرح گردیده و مسائلی نظیر پراکندگی قبایل و اماکن پرستش اصنام و طرق ارتباطی و مراکز مهم جمعیت مانند مکه و مدینه قبل از بعثت حضرت رسول در نقشه‌های مفصل توصیفی ارائه شده است.
وقایع بعد از ظهور اسلام و بعثت حضرت پیامبر(ص) در غزوات مهم بدر و خندق و خیبر و فتح مکه و حجة‌الوداع و امثال آن با توصیف کافی به‌صورت نقشه‌هایی که در آن خط سیرها، میدان‌های رزم و صفوف قبیله‌های درگیر نشان داده شده، آمده است و در فصل دیگری به شرح تبارنامه‌ها طی جداولی مفصل و مشروح پرداخته شده است.
در فصل بعد، فتوحات اسلام از شام و عراق و ایران و ماوراءالنهر و سند گرفته تا مصر و نوبه و مغرب و اندلس بیان گردیده و در تمام این موارد، وقایع تاریخ و خطوط عمده لشکرکشی‌ها و میدان‌های جنگ در نقش‌های مفصل و دقیق ارائه شده و در پایان هر فصل، فهرست مفصلی از مراجع قدیم و جدید به زبان‌های مختلف ذکر شده است.
ذکر وقایع مربوط به خلفای اموی و عباسی و حکومت‌های مغرب و اندلس و غرناطه و یمن و جزیرة‌العرب، مسلمانان در بحر المتوسط (مدیترانه) از صدر اسلام تا حاضر، موضوع عالم اسلام در دوران جدید و سیاست‌های استعماری غربی در جهان اسلام و روابط بین آنها در اوایل قرن 18م تا زمان حاضر، از دیگر مباحث مطرح‌شده در کتاب است[۳].
این اثر با نام اطلس تاریخ ایران توسط آذرتاش آذرنوش به فارسی برگردانده شده است. وی درباره ارزش و جایگاه این اطلس می‌نویسد: «... البته هنوز هم تردید نداریم که این اطلس از جهاتی در نوع خود بی‌مانند است». وی با اشاره به اینکه «در نقشه‌ها، نام‌های عربی و غیر عربی به شکل‌های گوناگون، گاه غلط، گاه درست، آمده‌اند» و «در فهرست آغاز کتاب، صفحات 47 تا 54 به‌کلی از قلم افتاده است» و مانند آن، از دشواری‌های ترجمه این کتاب سخن گفته است[۴].
پانویس
منابع مقاله
آذرنوش، آذرتاش (مترجم)، اطلس تاریخ اسلام، تألیف حسین مونس، تهران، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، چاپ یکم، 1375ش.