عقائد الثلاث و السبعین فرقة

عقائد الثلاث و السبعين فرقه، نوشته ابومحمد یمنی، از علمای سلفی قرن ششم هجری است. اثر یادشده در موضوع فرق و مذاهب است و توسط محمد بن عبدالله زربان غامدی تحقیق شده است.

عقائد الثلاث و السبعین فرقة
پدیدآوران	یمنی، محمد (نويسنده) زربان‌غامدی، محمدبن عبدالله (محقق)
ناشر	مکتبة العلوم و الحکم
مکان نشر	عربستان - مدینه منوره
سال نشر	1414ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	/ی8ع7 236 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نوشتار حاضر به بیان فرقه‌های مختلف و ذکر نام، آراء و عقاید آنها به‌صورت مختصر اختصاص یافته است. نویسنده علاوه بر ذکر فرق به بررسی و نقد آراء آنها نیز همت گماشته است. وی پس از ذکر تمام فرق مذهبی، در پایان اثر، مذهب اهل سنت را با اعتقاد به فرقه ناجیه بودن آن ذکر کرده است. برخی از این کتاب با عنوان «الفرق» یا «الفرق و التواريخ» یاد کرده‌اند؛ بااین‌وجود محقق ترجیح داده است تا نام کتاب یادشده را بر اساس آنچه نویسنده در مقدمه پیرامون کتاب ذکر کرده، بیاورد. تحقیق این اثر، در حقیقت به‌عنوان رساله دکتری محقق عرضه و سپس به‌صورت کتاب منتشر شده است.

نویسنده هدف خود را از نگارش این اثر، آگاه‌سازی مخاطبان نسبت به مذاهبی دانسته که بدعت‌گزاران با طرح آراء، نظرات و تأویل‌ و تفسیر برخلاف قرآن و سنت به وجود آورده‌اند.

کتاب در دو قسمت تنظیم شده است. قسمت اول، مربوط به کلیات پژوهش محقق است و از دو فصل تشکیل شده است که به معرفی نویسنده اثر و معرفی کتاب اختصاص یافته است. قسمت دوم به متن تحقیق‌شده کتاب اختصاص دارد که مشتمل بر شانزده باب به‌همراه فصل‌های متعدد در ذیل آنها است.

در باب اول ازخوارج (و فرقه‌های مختلف آن) سخن به میان آمده است. باب دوم در موضوع امام و امامت است (و دیدگاه فرقه‌های مختلف پیرامون امامت و همچنین نظرات مختلف آنان درباره خلفای راشدین مورد بررسی و نقد قرار گرفته است). باب سوم به مرجئه (فرقه‌های مختلف آن) اختصاص یافته است. در باب چهارم، از موضوع ایمان (و دیدگاه برخی فرق پیرامون آن) سخن رفته است. باب پنجم، درباره معتزله است (که به معرفی فرقه‌‌های مختلف معتزله پرداخته است). به دنبال آن در باب ششم و هفتم، مقوله‌های قضا و قدر و دیدگاه معتزله پیرامون قرآن (و برخی از عقاید آنها) مطرح گردیده است. در باب هشتم، به شیعه که از آن به‌عنوان رافضیه یاد گردیده، پرداخته شده است. نویسنده باب نهم تا پانزدهم کتاب را به اسماعیلیه یا باطنیه اختصاص داده است. وی ضمن ذکر نام و القاب این فرقه، به انشعابات، تأویلات و برخی باورهای آنان اشاره کرده است. باب پانزدهم درباره عقاید اهل ادیان است. باب شانزدهم و پایانی کتاب، در مورد فرقه هادیه مهدیه (به تعبیر نویسنده)، یعنی اهل سنت و عقاید و باورهای آن است.

آنچه این اثر را از سایر کتاب‌های فرقه‌نگاری متمایز می‌سازد، رویکرد نویسنده در ذکر فرق است که عبارت است از بیان عقاید و آراء فرقه‌ها به‌همراه بررسی، نقد و گاهی انکار بر آنها بر اساس باورهای اهل سنت. نویسنده در مباحث پیرامون باطنیه (اسماعیلیه) برخلاف سایر فرقه‌نگاران که تنها به ذکر عقاید آنها پرداخته‌اند، اهتمام ویژه‌ای را به این فرقه و بیان عقاید آنها و رد بر آنها داشته است؛ ازاین‌رو فرقه اسماعیلیه را بیش از سایر فرقه‌ها مورد توجه قرار داده، به‌گونه‌ای که بیش از یک‌سوم کتاب را به فرقه یادشده اختصاص داده است.

علی‌رغم آنچه گفته شد، نقدهایی نیز بر این اثر وجود دارد:

1. پرداختن به مسائل جانبی و حاشیه‌ای، از جمله ذکر گسترده داستان‌ها، حکایات و مطالبی پیرامون حیوانات، فصل‌ها و...
2. عدم پرداختن به اشاعره به‌عنوان یکی از فرق اسلامی.
3. روایت مضمون و معنای احادیث و تلفیق برخی از احادیث با یکدیگر و اعتماد بر حافظه خود در نقل اقوال که موجب تصحیف و افتادگی در برخی از نقل‌ها شده است.

و....

محقق علاوه بر ویرایش و پیرایش متن کتاب، با مقابله آن با سایر نسخ و رفع افتادگی کلمات در آن، به آدرس‌دهی آیات، استخراج و مستندسازی احادیث با تکیه بر مصادر اهل سنت، به‌ویژه صحیحین مسلم و بخاری، شرح و توضیح کلمات نامأنوس، تعریف شخصیت‌ها و مکان‌ها، مستندسازی اشعار، تصحیح اغلاط نحوی و همچنین تعلیق بر برخی از مطالبی که نیاز به توضیح داشته، همت گماشته است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.