تستری، سهل بن فضل
ابوالفضل سهل بن فضل بن سهل (یَشار بن حِسِد) تستری، متکلم قرائیمی مصری(قرائیم، فرقه‌ای یهودی بودند که در نیمۀ دوم سدۀ 2ق/8م در بابل ظهور کردند و با تفسیر تلمودی تورات سخت مخالف و هدفشان بازگشت به تورات بود) در نیمۀ دوم سدۀ 5ق/11م.
| سهل بن فضل تستری | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابوالفضل سهل بن فضل بن سهل |
| نام‌های دیگر | یشار بن حسد |
| نسب | تستری |
| نام پدر | فضل |
| ولادت | قرن 5ق |
| محل زندگی | مصر |
| دین | یهود |
| مذهب | قرائیمی |
| اطلاعات علمی | |
| برخی آثار | حواشی بر تورات، کتاب الامعاء، المقدسیات، التلویح الی التوحید و العدل |
خاندان
پس از مهاجرت خانوادۀ تستری به منطقۀ فسطاط مصر، ابوالفضل سومین نسل از خانوادۀ تستری بود. پدرش ابونصر فضل بن سهل تستری و از نزدیکان مادر خلیفه مستنصر(حک 427-487ق) بود و از خاصان خلیفه به‌شمار می‌آمد؛ ابونصر رقیبی قوی برای ابوالبرکات جرجرایی وزیر گردید. از این‌رو جرجرایی موجبات مغضوب شدن ابونصر را فراهم کرد و سرانجام وی در 440ق/1048م زیر شکنجه درگذشت.
آثار
ظاهراً تستری رهبری متکلمان قرائیمی مصر را در نیمۀ دوم سدۀ 5ق برعهده داشت.
او نویسندۀ آثار عمیق متعددی است که قسمتی از آنها در«گنیزه» (اتاقکی در کنار کنیسه‌ای در فسطاط که پس از کشف در سدۀ 20م، شمار بسیاری از آثار یهودی در آنجا به دست آمد) یافت شد که شامل اینها ست:
- حواشی بر تورات، با بخشهایی مشروح که در «مجموعۀ نسخه‌های خطی آبراهام فیرکوویچ2» در سن‌پترزبورگ نگهداری می‌شود.
- کتاب الإمعاء، در کلام، اصول فقه و فقه. بخشهای متعدد و فراگیر این اثر در «مجموعۀ گونتسبرگ4» در مسکو و «مجموعۀ فیرکوویچ» نگهداری می‌شود، و همگی سندی برای اعتبار او به‌شمار می‌آیند.
- المقدسیات، پاسخی به پرسشهای فقهی کلامی ابوالحسن علی بن سلیمان مقدسی است. مقدسی متکلمی قرائیمی و اصالتاً از بیت‌المقدس بود که با سهل بن فضل ارتباط نزدیک داشت و او را به استادی خود برگزیده بود. چند نسخۀ خطی ناقص از قسمت دوم این اثر که یکی از آنها را علی بن سلیمان کتابت کرده است، در «مجموعۀ فیرکوویچ» نگهداری می‌شود
- التلویح الی التوحید والعدل، چکیده‌ای از کلام وی که بر اساس مبانی نظری توحید و عدل معتزلی است. از این اثر تنها قسمتهای کوچکی در «مجموعۀ فیرکوویچ» و کتابخانۀ بریتانیا نگهداری می‌شود.
- التحریر لکتاب ارسطو فیما بعدالطبیعه، تفسیری انتقادی بر متافیزیک ارسطوست و در مجموعۀ کتابخانه بریتانیا، نیز در«مجموعۀ فیرکوویچ» نگهداری می‌شود.
تاکنون نظریات کلامی سهل تستری به تفصیل بررسی نشده، و غیر از چند بخش از المقدسیات، التلویح و التحریر او، هیچ‌یک از آثار وی منتشر نشده است. این بخشها به‌روشنی حمایت منسجم سهل را ازدیدگاه‌های ابوالحسین بصری(د 436ق) بنیان‌گذار واپسین مکتب خلاق کلام معتزلی منعکس می‌کند.
گواه دیگر بر این مدعا این است که تستری حامی فعال آموزه‌های کلامی ابوالحسین بصری بود و اینکه آشکارا در پافشاری بر مطالعۀ اندیشۀ ابوالحسین در محیط قرائیمی علاقه نشان می‌داد. 3 بخش بزرگ از نسخه‌های متفاوت کتاب تصفّح الادلۀ ابوالحسین بصری در «مجموعۀ فیرکوویچ» نگهداری می‌شود. در حاشیۀ عبری یکی از آنها که شامل بخش سوم این اثر است، بر وقف این کتاب برای یشار (سهل) پسر وزیر حسد(فضل)تستری و اخلاف او اشاره شده است. ظاهراً بخش دوم این کتاب از دست‌نوشته‌های علی بن سلیمان می‌باشد. تاریخ سومین را که با حروف عبری نوشته شده است، نمی‌توان معین کرد، ولی احتمالاً در همان دوره نوشته شده باشد[۱]
پانویس
- ↑ زابینه اشمیتکه، ج 15، ص295-296
منابع مقاله
اشمیتکه، زابینه، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، سال چاپ 1378ش.