تاریخ عضدی
تاریخ عضدی، اثر احمدمیرزا (1239-1319ق)، کتابی است تاریخی به فارسی درباره زندگی خصوصی آقامحمدخان و فتحعلی‌شاه و محمدشاه قاجار که با توضیحات و اضافاتی از عبدالحسین نوایی، منتشر شده است.
| تاریخ عضدی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | احمد میرزا قاجار (نويسنده) نوایی، عبد الحسین (مصحح) |
| ناشر | نشر علم |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1376ش |
| چاپ | 1 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نویسنده، این کتاب را در دوره حکومت خود در همدان به تقاضای اعتمادالسلطنه در 1304ق، تألیف کرده است و کتاب را از روی لقب وی عضدالدوله، تاریخ عضدی نامیده‌اند[۱].
تاریخ عضدی در بین همه کتاب‌های تاریخی اعصار مختلف ایران از این لحاظ ممتاز است که تنها همین یک بار شاهزاده‌ای از زندگانی خصوصی اجداد و پدر و مادر و خانواده خود یاد کرده و هرچه را از آنان دیده و شنیده، نقل کرده است. عضدالدوله در کودکی در زمره پسران محبوب شاه قرار گرفت و در همه جا ملازم پدر بود. وی که به هنگام مرگ پدر ده‌ساله بود، کم‌وبیش مسائل اجتماعی و ایلی را خوب می‌فهمید و رویدادهای فراوانی دیده یا از برادران و خواهران خود شنیده بود. وی از مرگ پدر تا مهاجرت مادرش به عتبات، انتقال سلطنت به محمدشاه و مخالفت برادران با برادرزاده و دیگر مسائل را دریافته و به یاد سپرده بود که گنجینه‌ای از اطلاعات دقیق و درخور توجه گردید[۲].
عضدالدوله در کتاب خود، با صداقت کامل، آنچه را راجع به سلطنت آقامحمدخان و فتحعلی‌شاه و محمدشاه بوده، نوشته و حتی از ذکر بعضی قضایایی که موجب رسوایی و بدنامی یا مایه سرزنش و سرافکندگی بوده، چشم نپوشیده و به شرح موضوع پرداخته است و با شرح ماجرای عروسی مادر خود و اینکه فتحعلی‌شاه فردی ایلیاتی است، نشان داده که در حقیقت‌گویی از هیچ چیز واهمه نداشته است[۳].
نثر تاریخ عضدی، نه مغلق و متکلف و نه عوامانه و ساده، بلکه ادیبانه و آمیخته به شعر و آیه و حدیث و نکته‌های لطیف است[۴].
آنچه مایه امتیاز تاریخ عضدی بر دیگر کتاب‌هاست، این است که مؤلف هرگز نخواسته است که مستقیما به شرح وقایع تاریخی بپردازد، بلکه همواره کوشش کرده که مطالب خصوصی و پشت پرده را بازگو کند و بیشتر به عادات و خلقیات پدر خود، فتحعلی‌شاه و عموی وی آقامحمدخان و پسرزاده وی، محمدشاه اشاره کند تا به وقایع خشک تاریخی که خواه‌ناخواه مؤلفی چون عضدالدوله را ناگزیر به مدح یا گزافه می‌کشاند[۵].
آنچه در این کتاب آمده، مشهودات عینی نویسنده است، نه مسموعات وی و اگر تصادفا مسموعاتی را نیز نقل کرده، گوینده را نیز معرفی نموده است[۶].
درهرحال، تاریخ عضدی، کتابی است ارزنده و کم‌نظیر، اگر نگوییم بی‌نظیر، درباره شکل و شمایل و طرز رفتار و گفتار و رسوم و آدات و اعتقادات سه پادشاه اول سلسله قاجار و بیان مسائل پشت پرده و داخلی دربار و حرم‌سرای معروف فتحعلی‌شاه[۷].
پانویس
منابع مقاله
- پیشگفتار.
- نوایی، عبدالحسین، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، 1380.