التیسیر في التفسیر
التیسیر في التفسیر اثر ابوحفص نجم‌الدین عمر بن محمد بن احمد نسفی حنفی (461- 537ق)، فقیه و متکلم مشهور جهان اسلام، از جمله معدود تفاسیر حنفی موجود به شمار می‌رود که با تحقیق ماهر ادیب حبوش منتشر شده است.
| التیسیر في التفسیر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نسفی، عمر بن محمد (نويسنده)
حبوش، ماهر ادیب (محقق) مغربی، فادی (محقق) فارس، جمال عبدالرحیم (محقق) عجلوني، ساریة فایز (محقق) |
| سال نشر | 1440ق - 2019م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 9786052279311 |
| موضوع | تفاسیر اهل سنت - قرن 6ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 15 |
| کد کنگره | 9ت5ن 94/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
در این اثر، امام نسفی تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر ادبی، تفسیر مأثور و روایی، تفسیر به رأی و تفسیر عرفانی را به زیبایی باهم جمع کرده و در لابه‌لای تفسیر عربی خود، جملات و متون فارسی را به کثرت نقل نموده است[۱].
نسفی در این تفسیر، به ضرورتی که در بخش‌هایی از تفسیر احساس می‌کرده، عباراتی به زبان فارسی- گاه در حد یک یا چند کلمه و گاه طولانی‌تر و چندین سطر، آورده است که به چند نمونه از آن، اشاره می‌شود: «و بالفارسية: تفسير روشن‌کردن روى سخن است و تأويل پیداکردن معنى سخن است... و بالفارسية: تفسير مر گشايش را و تأويل مر نمايش را.» و فارْسِيَّة: مىاندخسم و پناه مىخواهم و نگاهداشت مىخواهم و امان مىخواهم و يارى مىخواهم و فرياد می‌خواهم[۲].
این تفسیر در دوران عثمانیان در عراق، ترکیه و شام از شهرت خاصی برخوردار بود، طوری که سه تفسیر مهم نوشته شده در زمان عثمانیان، یعنی تفسیر ابن کمال پاشا، تفسیر روح البیان، و تفسیر روح المعانی، از این اثر به‌عنوان تفسیر مرجع استفاده کرده‌اند. در میان تفاسیر فارسی، مولانا یعقوب چرخی غزنوی تفسیر مختصر خود را با استفاده از سه منبع، یعنی «التیسیر فی التفسیر» نجم‌الدین نسفی، «الکشاف» زمخشری، و تفسیر کواشی، نگاشته است. گذشته از آن، ادیب و عالم مشهور دوره تیموریان، مولانا کمال‌الدین حسین واعظ کاشفی در «جواهر التفسیر» و تفسیر مختصرش بنام «مواهب علیه» (مشهور به تفسیر حسینی)، پس از «تفسیر کبیر» امام فخرالدین رازی، بیش‌ترین نقل‌قول و یادآوری را از «التیسیر» امام نجم‌الدین نسفی دارد[۳].
وی در این تفسیر دو هدف را برآورده کرده است، یکی بالابردن ایمان و تقوی به نقل موعظه‌ها، حکمت‍‌ها، و عبارت‌های علما و زاهدان. دوم بالابردن دانش قرآنی در زمینه لغت، اعراب، لغت، تفسیر، تأویل، روایات و اقوال مختلف [۴].
محقق در بخشی از مقدمه به بحث از منابع تفسیر و روش نسفی نسبت به تفسیر قرآن به قرآن، استفاده از روایات، لغت، نحو، فقه، اسرائیلیات و نقد وی از دیدگاه‌های دیگران پرداخته است [۵].