جامع الشروح و الحواشي
جامع الشروح و الحواشى (معجم شامل لأسماء الكتب المشروحة فى التراث الإسلامى و بيان شرحها) اثر عربى عبدالله محمد الحبشى، دايرةالمعارفى بزرگ در معرفى كتاب‌هاى دانشمندانى است كه بر روى كتاب‌هاى آنها، حاشيه و شرح‌هاى فراوان نوشته شده است.
| جامع الشروح و الحواشي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حبشی، عبدالله محمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | معجم شامل لأسماء الکتب المشروحة في التراث الإسلامي و بیان شروحها |
| ناشر | هيئة أبوظبي للثقافة و التراث، المجمع الثقافي |
| مکان نشر | ابوظبی - امارات |
| سال نشر | 1427 ق یا 2006 م |
| چاپ | 2 |
| موضوع | ادبیات عربی - کتاب‌شناسی
اسلام - کتاب شناسى نویسندگان اسلامی - کتاب‌شناسی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | Z 3013/2 /ح2ج2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در سه جلد تنظيم شده است. نویسنده قبل از ذكر شرح‌هاى نوشته شده بر هر كتاب، در ابتدا نام كتاب مورد نظر را مى‌نويسد. در مواردى اندك، اگر كتاب مورد نظر داراى اسم ديگرى نيز باشد، آن اسم هم قيد شده است. به عنوان نمونه، كتاب (بغية الباحث) با عنوان (متن الرجبية) و كتاب (متن الجزرية) با اسم (المقدمة الجزرية) در نزد شارحان معروف است.
نكته ديگر اين است كه نام بيشتر شرح‌هاى خطى و نادر در اين كتاب آمده است اما برخى از كتاب‌ها داراى بيش از صد شرح و حاشيه بوده كه نویسنده به جهت گزيده‌نويسى، فقط نام هفت شرح را در اين كتاب آورده است.
نویسنده كتاب را بر اساس حروف الفبا تنظيم كرده است.
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه، مطالبى را در بيان اهميت جمع‌آورى حاشيه و شروح كتاب‌ها بيان مى‌دارد و اين‌كه گام‌هاى نخست در اين زمينه را صحابه پيامبر(ص) برداشته‌اند، چرا كه آنها با به خاطر سپردن كلام آن حضرت در تفسير قرآن و مسائل شرعى، سنگ اساس اين نهضت علمى را پايه‌گذارى نمودند.
وى معتقد است كلمات مشكلى كه در زبان عربى و خصوصا در شعر جاهلى وجود داشت، عامل ديگرى بود تا دانشمندان ادبيات عرب را وادار نمايد تا شرح‌هايى براى بيان معانى آنها بنويسند كه از آغاز قرن دوم هجرى كتاب‌هاى مختلفى در اين زمينه به رشته تحرير درآمده است.
بعد از اين طبقه، دانشمندان علم نحو كتاب‌هاى فراوانى را در اين فن تألیف نمودند كه از جمله مهمترين آنها كتاب سيبويه است كه با اقبال بسيار زيادى از جانب شارحان و دانشمندان ديگر روبرو گرديد. بعد از به تكامل رسيدن اين فن از تألیف كتاب‌ها، دانشمندان علم فقه نيز بر آن شدند تا براى آسان نمودن فرآيند يادگيرى احكام شرعى براى ديگران، از فن نوشتن شرح و حاشيه نيز استفاده نمايند. از اين رو كتاب‌هاى زيادى در شرح متون كتاب‌هاى فقهى براى دانش‌پژوهان تألیف شد و گوى سبقت را از ساير دانش‌ها در اين زمينه ربودند.
در پايان نام تعدادى از كتاب‌ها را به ترتيب حروف الفبا، همراه با شرح و حاشيه‌اى كه دانشمندان مسلمان بر روى آنها نوشته‌اند، مى‌آوریم:
الآثار: لأبى عبدالله محمد بن الحسن بن فرقد الشيبانى بالولاء (131- 189).
تعدادى از شرح‌هاى نوشته شده بر اين كتاب:
- معانى الآثار، تأليف ابوجعفر محمد بن سلامة الطحاوى (ت 321).
- الإيثار بمعرفة رواة الآثار (تعليقة على كتاب الآثار لمحمد بن الحسن الشيبانى)، تألیف شهاب‌الدين أحمد بن على بن حجر العسقلانى (ت 852).
- شرح كتاب الآثار، تألیف مراد بن عثمان بن قاسم العمرى (ت 1092).
و...
بلوغ المرام من أحاديث الأحكام: لشهاب‌الدين أحمد بن على بن حجر العسقلانى الكنانى (ت 852).
تعدادى از شرح‌هاى نوشته شده بر اين كتاب:
- شرح بلوغ المرام، تألیف ابراهیم بن الشرف بن ابى القاسم بن ابراهیم بن جمعان (ت 897).
- البدر التمام فى شرح بلوغ المرام، تألیف الحسين بن محمد المغربى قاضى صنعاء (ت 1119).
تجريد الكلام: لنصير‌الدين محمد بن محمد الطوسى (ت 672).
تعدادى از شرح‌هاى نوشته شده بر اين كتاب:
- حاشية على التجريد، تألیف زين‌الدين ابومحمد الحسن بن محمد بن شرفشاه العلوى (ت 715).
- حاشية على شرح التجريد، تألیف محمد غياث‌الدين منصور الدشتكى المعروف بمير صدرالدين الشيرازى (م 904).
الثقاة: لأبى حاتم محمد بن حبان بن أحمد البستى المعروف بابن حبان (ت 354).
تعدادى از شرح‌هاى نوشته شده بر اين كتاب:
- ترتيب الثقاة للعجلى، تألیف تقى‌الدين على بن عبدالكافى السبکی (ت 756).
- تعليقة على الثقاة لابن حبان، تألیف ابوعبدالله محمد بن احمد بن عبدالهادى المقدسى الحنبلى(ت 744.)
جالية الكدر بأصحاب سيد الملائك و البشر: جعفر بن حسن بن عبدالكريم بن محمد بن رسول المدنى البرزنجى الشافعى.
تعدادى از شرح‌هاى نوشته شده بر اين كتاب:
- العرائس الواضحة الغرر فى شرح المنظومة البدرية المسماة جالية الكدر، تألیف عبدالهادى نجا الأبيارى الشافعى (ت 1305).
- المصابيح الغرر على جالية الكدر، لجعفر بن اسماعيل البرزنجى (ت 1317).
الحاوى فى الفقه، لنجم‌الدين بكبرس التركى مولى الإمام الناصر لدين الله العباسى و يقال له منكوبرس (ت 652).
تعدادى از شرح‌هاى نوشته شده بر اين كتاب:
1- الموجز فى شرح الحاوى لمنكوبرس، تألیف أسعد بن محمد بن الحسين الكرابيسى جمال‌الدين ابوالمظفر النيسابورى الحنفى (ت 571) و....
وضعيت كتاب
كتاب فاقد فهرست و پاورقى مى‌باشد.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.