النبذة الكافية في أحكام أصول‌الدين
النبذة الكافية في أحكام أصول‌الدين، عنوان اثری است از علی بن احمد بن حزم اندلسی. ابن حزم در این کتاب یک جلدی که به زبان عربی نوشته شده، به بیان مباحث اصول فقه اهل تسنن پرداخته است. این کتاب، در واقع مختصری از کتاب «الإحكام في أصول الأحكام» همین مؤلف است که با عبارات روان به‌منظور تسریع در انتقال و راحتی در حفظ مطالب، توسط خود ابن حزم، نگاشته شده است. کتاب به تحقیق محمد احمد عبدالعزیز زیدان رسیده است.
| النبذة الكافية في أحكام أصول‌الدين | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن حزم، علی بن احمد (نویسنده) عبدالعزيز، محمد احمد (محقق) |
| ناشر | دار الکتب العلمية |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1405ق. = 1985م. |
| چاپ | چاپ اول |
| موضوع | اصول فقه اهل سنت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 2ن 2الف / 155/6 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، حاوی مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و محتوای مطالب در فصل‌های مختلف است.
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه کتاب، پس از حمد الهی و درود بر پیامبر اکرم(ص) و همسران و خاندان و اصحاب ایشان و تابعین، می‌نویسد: اما بعد، خداوند متعال ما و شما را به انجام تکالیفی که برعهده‌مان گذاشته، موفق بدارد و از انجام کارهایی که از آنها نهی کرده، دورمان بدارد. من پس از اینکه که کتاب مفصلم در اصول یعنی «الإحكام في أصول الأحكام» را نگاشتم و نظرات و شبهات مخالفین را در آن بیان کردم و براهین را به یاری خدا در همه این امور توضیح دادم، تصمیم گرفتم - پس از استخاره و تضرع به درگاه الهی در یاری خداوند در بیان حق - آن مطالب را در کتابی لطیف که فهم و دسترسی به مطالبش آسان و حفظش راحت باشد، بیان کنم؛ لذا دست به نگارش این کتاب زدم و امیدوارم این کتاب، کمکی بر اشراف بر آن کتاب مفصل باشد[۱].
محقق در مقدمه، ترجمه‌ای از مصنف ارائه می‌دهد؛ در این ترجمه از نام، زمان و مکان تولد، اساتید و شاگردان، آثار، نظرات برخی از علما درباره وی و تاریخ وفات او، صحبت می‌شود[۲].
در بخشی از کتاب درباره اجماع صحبت می‌شود. سپس دو نوع از آن مطرح و حکم اختلاف، بیان می‌گردد. پس از آن از نقل متواتر و خبر واحد، سخن به میان می‌آید. سپس در بخشی از کتاب بیان می‌گردد که عدل سیئ الحفظ قبول روایتش جایز نیست. در فصلی دیگر بیان می‌شود که بر هیچ کسی حلال نیست که معنی آیه‌ای را از ظاهرش برگرداند. وقوع یک لفظ بر دو معنی، خبر صحیح، مبادرت به انفاذ اوامر، عدم جواز تأخیر بیان، عدم نسخ قرآن با قرآن، عدم جواز نسخ جز در اوامر، بحث از اباحه، افعال پیامبر اسلام که دلالت بر استحباب دارند نه وجوب و مخالفت نظر یکی از علما با نظر جماعت، از دیگر مطالب کتاب است. ادامه مطالب، درباره این است که حکمی برای خطا نیست، هیچ عملی از اعمال شریعت صحیح نیست مگر با نیت، عدم بطلان عمل صحیح یقینی با شک در آن، اقسام اعمال از جهت معلق بودن به وقت محدود و حکم هرکدام، اینکه خطا صرفا بر افراد بالغ و عاقل صدق می‌کند، جواز استثنا از جنس شیء و غیر جنس، حکم روایت کسی که از یک صحابی نقل می‌کند، ولی نام وی را نمی‌برد، متشابه در قرآن و...[۳].
نویسنده، هر مبحث اصولی را تحت عنوانی خاص همراه با دلیل آن به‌صورت مختصر ذکر می‌کند؛ مثلا درباره معذور بودن یا نبودن انسان‌ها در پیشگاه خداوند، می‌نویسد: کسی که حجت بر او قائم نشده معذور است، اما کسی که حجت بر وی قائم گردیده عذری ندارد؛ به دلیل قول خداوند:وَ مَنْ يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءَتْ مَصِيراً ﴿النساء: 115﴾ (و هرکس، پس از آنکه راه هدايت براى او آشکار شد با پیامبر به مخالفت برخیزد، و [راهى] غیر راه مؤمنان در پیش گیرد، وى را بدانچه روى خود را بدان سو کرده واگذاریم و به دوزخش کشانیم و چه بازگشتگاه بدى است)[۴].
وضعیت کتاب
فهارس فنی شامل فهرست آیات قرآنی بر اساس ترتیب سوره‌ها و آیات و فهرست احادیث بر اساس ترتیب الفبایی و فهرست موضوعات، به‌ترتیب در انتهای اثر ذکر شده است[۵]. در پاورقی‌های کتاب، نشانی آیات و روایات و توضیح برخی از مطالب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.