تربیة الأولاد و الآباء فى الإسلام: حقوق الأبناء على الآباء و مضامینها التربویة فى الإسلام
تربیة الأولاد و الآباء فى الإسلام: حقوق الأبناء على الآباء و مضامینها التربویة فى الإسلام، تألیف المبروک عثمان احمد، کتابی است که به وظایف پدر و مادر در برابر تربیت جسمى، اجتماعى، عقلى و ایمانى فرزندان از نگاه قرآن و سنت اشاره شده است. این وظایف نسبت به مراحل پیش از ولادت، پیش از مدرسه، دوران دبستان و نوجوانى و بلوغ تقسیم شده و در شش فصل گرد آمده است.
| تربیة الأولاد و الآباء فى الإسلام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | المبروک عثمان احمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | حقوق الأبناء على الآباء و مضامینها التربویة فى الإسلام |
| ناشر | دار قتیبه |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1992ق /1413م |
| چاپ | یکم |
| موضوع | تعلیم و تربیت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
در فصل نخست که مقدمۀ کتاب است از اهمیت و مشکلات این بحث مى‌گوید. به هدف تحقیق و پیشینۀ آن مى‌پردازد. برخى از اصطلاحات آمده در کتاب را معنا مى‌کند.
روش کار خود را مى‌آورد و به چکیدۀ جستارها اشاره مى‌کند.
در فصل دوم، نخست یادآور مى‌شود که خانواده در جسم، عقل و اخلاق کودک تأثیر بسزا دارد و این امر برخاسته از وراثت و یا محیط خانواده است. سپس به دیدگاه اسلام نسبت به ازدواج و هدف آن مى‌پردازد و از آداب و وظایف زن و شوهر نسبت به یکدیگر مى‌گوید و عوامل دخیل در تحقق هدف‌های اسلام از ازدواج را بازمى‌شکافد و یادآور مى‌شود که دختر و پسر باید براساس علاقه و عشق ازدواج کنند و ازدواجشان رسمى و عرفى و با حضور شاهدان و میهمانان باشد و قصد ادامه زندگى مشترک داشته باشند.
سرپرستى خانواده و نفقۀ با مرد باشد و زن و شوهر نسبت به حیا، پاکى، صداقت و وفاى یکدیگر آسوده‌خاطر باشند و در گزینش همسر معیار‌‌‌هایى را رعایت کنند؛ بمثل، نامزد آنها دیندار باشد، از خویشاوندان نباشد. سلامت جسم و روان داشته باشد.
پس از این به وظایف مادر در ایام باردارى و وضع حمل اشاره مى‌کند و پار‌های از وظایف شوهر را نیز گوشزد مى‌کند و به ازدواج زودهنگام و موانع و مشکلاتش مى‌پردازد.
فصل سوم. دربارۀ وظایف والدین نسبت به فرزند در مرحله پیش از مدرسه(ولادت تا شش سالگى)است و در آن، نخست از اهمیت تربیتى این مرحله از زندگى کودک و نقش حساس خانواده در آن مى‌گوید. آنگاه به تربیت جسمى در این مرحله مى‌رسد و از بوسیدن کودک، گزینش نام نیک براى او، ختنه، شیر دادن، بازى و آموزش آداب خوردن و نوشیدن یاد مى‌کند. در شرح تربیت اجتماعى این مرحله اشاره مى‌کند که باید با کودک از سر مهر رفتار کرد و در نرمش و محبت زیاده‌روى نکرد که به زیان کودک است.
همچنین لازم است به کودک فرصت داده شود در بازی‌های گروهى شرکت کند. پس از این به تربیت وجدانى و عاطفى(جنبۀ هیجانى و انفعالى)کودک مى‌پردازد و مراد از این‌گونه تربیت را یاد مى‌کند و مى‌افزاید تربیت‌پژوهان مسلمان نسبت به این‌گونه تربیت کودک چندان عنایت نکرده‌اند. آنگاه به گوشه‌‌‌‌هایى از تربیت عاطفى کودک در اسلام اشاره مى‌کند.
فصل چهارم. وظایف پدر و مادر نسبت به فرزند در مرحلۀ دبستانى(6-12 سالگى):
1)تربیت جسمى، در این بحث ویژگی‌های رشد جسمى، فیزیولوژیکى و حرکتى کودک را از دید روان‌شناسى رشد بازگو مى‌کند و وظایف پدر و مادر را چون: تأمین تغذیه مناسب، بهداشت کامل، ورزش و بازى و دست یافتن به مهارت‌های حرکتى و آشنایى کودک با وظایف فردى و گروهى خود در خانواده شرح مى‌کند.
دربارۀ تربیت اجتماعى کودک در این مرحله، ابتدا به پار‌های از ویژگی‌های کودک از زبان روانشناسان رشد و جامعه‌شناسان مى‌پردازد مانند: رابطه کودک با اعضاى خانواده و گروه‌های بزرگسال، رابطه او با دوستان و گروه‌های همسن، احساس فردیت در خود، گرایش به داشتن معاشرت با جنس مخالف، توجهات پدر و مادر به کودک، دریافت و فهم مفاهیم زیرساختى زندگى جسمى. آنگاه، پار‌های از نگرش‌های اسلام را نسبت به تربیت اجتماعى کودک بررسى مى‌کند و یادآور مى‌شود که تربیت کودک در این مرحله باید به‌گون‌های باشد که کودکان نسبت به والدین نیک‌رفتار بار آیند و حرمت آنها را پاس دارند. بر پدر و مادر است که زمینه‌‌های لازم را براى بازى کودک فراهم کنند و کودک را در کسب ویژگی‌های شخصیتى مثبت یارى دهند(نیکى به دیگران، امانتدارى، مهربانى، راستى، بزرگوارى، عدالت، رعایت حقوق نزدیکان و همسایگان).
3-تربیت ایمانى(دینى)کودک، براى بازشکافت این‌گونه تربیت، مفهوم تربیت ایمانى را مى‌آورد و به اهمیت و ضرورت آن(نیاز کودک به ایمان و عقیده، جلاى فطرت او، اطاعت از فرمان خدا)مى‌پردازد و روشها و ابزار این‌گونه تربیت(موعظه حسنه، عادت دادن کودک به انجام هنجار‌های شرعى، الگوى برتر، گزینش دوستان نیکو) را برمى‌شمارد و از آثار و فواید تربیت ایمانى مى‌گوید.
4-تربیت عقلى، در شرح این مقوله، تحولات و رشد عقلى کودک(ادراک، یادآورى، استدلال، تأمل، بینش) را در این مرحله، از زبان روانشناسان رشد برمى‌شمارد و مفهوم و مبانى تربیت عقلى را مى‌آورد و چگونگى و روش‌های تربیت عقلانى(آموزش اجبارى، همکارى والدین با مدرسه در منزل از راه رسیدگى به درس کودک، رسیدگى به محتوا و مواد درسى) را شرح و شماره مى‌کند و از آثار و فواید تربیت عقلى مى‌گوید(مبارزه با بى‌سوادى جامعه، کشف استعداد‌های کودکان، رفع نیاز‌های عملى جامعه).
فصل پنجم. وظایف پدر و مادر در تربیت نوجوانان: در این فصل، بلوغ puberty را معنا مى‌کند و برخى از علامت‌های آن را در دختر و پسر مى‌آورد و به مفهوم نوجوانى Adolescence مى‌پردازد و در توضیح تربیت جسمى نوجوان از تغییرات فیزیولوژیکى- هورمونى نوجوانان در این مرحله مى‌گوید و برخى راهنمایی‌های لازم را براى دختران و پسران یادآور مى‌شود و به رشد جسمى و اخلاقى دختر و پسر نوجوان اشاره مى‌کند و پار‌های از دستور‌های لازم را براى تربیت جسمى برمى‌شمارد. (تغذیه، بهداشت فردى، ورزش).
سپس به تربیت اجتماعى روى مى‌کند و ویژگی‌های رفتار اجتماعى نوجوان را تشریح مى‌کند(استقلال و کاهش سلطه پدر و مادر بر او، تشکیل گروه‌های دوستى، نیاز به پذیرش و مقبولیت اجتماعى، آمادگى براى تشکیل خانواده، گرایش به رهبرى در گروه‌ها و خانواده، انتقاد از دیگران و میل به اصلاح، توجه به ظاهر خود). به تربیت اجتماعى (خوش‌رفتارى و مهربانى پدر و مادر، دوستان خوب، رعایت آداب اجتماعى)در اسلام مى‌پردازد و از پدیدۀ انحراف اجتماعى در نوجوان سخن مى‌گوید(دروغ، بدزبانى، انحراف جنسى چون: خودنمایى در دختران و چشم‌چرانى در پسران، معاشرت با انگیزۀ جنسى با جنس مخالف).
براى بازشکافت تربیت جنسى education sex، این‌گونه تربیت را تعریف مى‌کند و هدف‌های آن را برمى‌شمارد و به برنامه تربیت جنسى و شرح پیش‌فرض‌های آن مى‌پردازد و از زمان آغاز تربیت جنسى و دیدگاه‌های گوناگون در این‌باره یاد مى‌کند و روش القاى معلومات جنسى را مى‌آورد و نوع مطالبى را که در تربیت جنسى شایسته است به نوجوان آموزش داده شود بیان مى‌کند. در فصل ششم که مؤخرۀ کتاب است مهمترین مطالب فصل‌های پیشین را نقل و بررسى مى‌کند[۱].
پانویس
- ↑ رفیعی، بهروز، ص156-160
منابع مقاله
رفیعی، بهروز، کتابشناسی توصیفی و موضوعی تعلیم و تربیت در اسلام، انتشارات بین‌المللی هدی، تهران، چاپ اول، 1378ش