التربیة الإسلامیة و فن التدریس

التربیة الإسلامیة و فن التدریس، اثر عبدالوهاب عبدالسلام طویله، کتابی است در جهت تعلیم و تربیت اسلامی و روش‌های آن.

التربیة الإسلامیة و فن التدریس
التربیة الإسلامیة و فن التدریس
پدیدآورانطویله، عبدالوهاب عبدالسلام (نویسنده)
ناشردارالسلام
مکان نشرقاهره - مصر
سال نشر1997م/1418ق
چاپیکم
موضوعتعلیم و تربیت
زبانعربی
تعداد جلد1
کد کنگره

با توجه به عنایت خاص نظام آموزشی جمهوری اسلامی ایران به آموزش دین در سطوح مختلف آموزشی، در ضرورت وجود کتاب‌‌های راهنمای آموزش، که شامل طرح درس و روش‌‌های آموزش و آزمون و غیره باشد، تردیدی نمی‌ماند. با این حال، تاکنون در کشور، کتابی دراین‌باره نگاشته نشده است.


اثر حاضر، تلاشی است برای معرفی روش‌‌های آموزش، آزمون، بهبود کیفیت تعلیم و تعلم مواد درسی مورد نظر در تربیت و آموزش اسلامی. بحثها کوتاه اما گویا و قابل استفاده برای مربیان و معلمان است. کتابی که از این پس، از توفیق هاشمی معرفی خواهد شد، از این کتاب جامع‌تر و مبسوطتر است.

نگارنده این اثر، بر آن است که با تکیه بر تجربیات میدانی خود در حوزۀ آموزش و پرورش و نیز با استفاده از منابع نگاشته شده دربارۀ فن تدریس، روش و فن تدریس تربیت اسلامی در آموزشگاه‌ها را پیش‌رو نهد. وی در آغاز از نظریۀ تربیتی اسلام می‌گوید و برای بازشکافت آن، به مفهوم تربیت و لزوم توجه به تفاوت میان نظام تربیتی اسلام که برگرفته از کتاب و سنت است با نظام تربیتی معرفی شده در آثار مربیان مسلمان، اشاره می‌کند و اهم اصول عمومی را که مورد توجه تربیت اسلامی است برمی‌شمارد (هماهنگی و همراهی عمل، ایمان و تربیت، استقبال از تجربیات بشری، نگرش انتقادی به فرهنگ و آداب و عادات اجتماعی و استمرار آموزش). پس از این، مبانی تربیتی عامی را که از کتاب و سنت برگرفتنی است، می‌آورد (تحریک عواطف دینی، تکیه بر داستان‌سرایی، گفتگو، مغتنم شماردن فرصتها و مناسبتها، آموزش تدریجی، اسوۀ حسنه، ترغیب و ترهیب، ایجاد انگیزه، توجه به فراگیران، تشویق و تنوع روشها و رعایت تفاوت‌‌های فردی).

هدف‌‌های تربیتی: نگارنده در شرح این بحث، هدف را تعریف می‌کند، به اهمیت هدف و شمول آن اشاره می‌کند، هدف را به عام و خاص تقسیم می‌کند، از ویژگی‌‌های هدف‌‌های عام می‌گوید و به ویژگی‌‌های هدف‌‌های خاص یا رفتاری اشاره می‌کند، هدف‌‌های عام تربیت اسلامی را برمی‌شمارد و از هدف‌‌های رفتاری یا آموزشی می‌گوید (ص 31) و به جنبه‌‌‌های معرفتی، وجدانی و مهارتی آن می‌پردازد، به اهمیت تعیین هدف اشاره می‌کند، از شروط صحت هدفها یاد می‌کند، از معیار‌‌های تعیین و گزینش هدفها می‌گوید و به چگونگی توضیح هدفها برای فراگیران می‌پردازد.

نگارنده، پس از این به روش‌‌های تدریس می‌رسد. وی معتقد است تربیت بر چهار امر استوار است: دانش، فن، استعداد و اخلاق. مراد از فن، همان روشی است که معلم می‌پیماید تا معلومات را به فراگیر منتقل کند. روشها یا سنتی است یا جدید و یا آمیز‌‌های از ایندو؛ روش‌‌های سنتی شامل: القا از راه سخنرانی، شرح، توصیف، داستان، روش استنتاج، روش استقراء، روش بحث و مناقشه و گفتگوست. نگارنده در ادامه به مراحل اساسی روش سنتی از زبان هربارت می‌پردازد و این روش را نقد می‌کند؛ سپس، به روش جدید می‌پردازد، ویژگی‌‌های آن را می‌آورد، اهم روش‌‌های جدید را شرح می‌دهد، از ویژگی‌‌های عمومی روش‌‌های جدید می‌گوید، از لزوم و فایدۀ آماده کردن طرح تدریس یاد می‌کند؛ آنگاه، به اصول تدریس قرآن (تلاوت، حفظ و تفسیر) می‌رسد و ابتدا هدف‌‌های خاص آموزش قرائت قرآن را برمی‌شمارد و از مراحل تدریس و هدف‌‌های آن یاد می‌کند و به نمون‌‌های از آموزش قرائت اشاره می‌کند؛ آنگاه، به اصول تدریس و آموزش حفظ قرآن می‌پردازد و هدف‌‌های خاص این کار و نیز مراحل تدریس و آموزش قرآن را یادآور می‌شود و به نمونۀ عملی آموزش جزوی از سوره حمد می‌پردازد؛ بعد به اصول آموزش تفسیر روی می‌کند و هدف‌‌های خاص آموزش تفسیر و مراحل آموزش آن را برمی‌شمارد و به نمون‌‌های عملی از تدریس تفسیر اشاره می‌کند. نکته بعدی، اصول تدریس حدیث است که برای بازشکافت آن، از هدف‌‌های خاص آموزش حدیث و مراحل تدریس آن می‌گوید و به نمون‌‌های عملی از تدریس حدیث اشاره می‌کند تا می‌رسد به اصول تدریس و آموزش فرهنگ اسلامی، و از هدف‌‌های خاص و مراحل این آموزش می‌گوید و به اصول تدریس توحید و عقاید می‌پردازد و با اشاره به هدف‌‌های خاص آموزش عقاید و نیز مراحل آموزش این امور و نمون‌‌های عملی از تدریس عقاید، به اصول تدریس احکام فقهی می‌پردازد و هدف‌‌های خاص آن را برمی‌شمارد و از مراحل تدریس احکام فقهی می‌گوید و به نمون‌‌های عملی از تدریس احکام فقهی اشاره می‌کند.

موضوع بعدی، وسائل آموزشی در تربیت اسلامی است. نگارنده، نخست وسائل آموزشی و اهمیت آنها را یادآوری می‌کند؛ آنگاه، از وسائل آموزشی در قرآن و سنت می‌گوید و به انواع وسائل اشاره می‌کند و از قواعد به کارگیری وسائل می‌گوید.

نکته دیگر در این کتاب، فعالیت‌‌های فوق برنامه در آموزش و پرورش است که نگارنده در شرح آن، این‌گونه فعالیت را تعریف می‌کند و به مبانی آن می‌پردازد و از اهمیت و هدف‌‌های آن می‌گوید و از فعالیت فوق‌برنامه در آموزش‌‌های اسلامی یاد می‌کند و پس از بیان هدف این کار، از ویژگی‌‌های معلم و مدرس ناظر بر این فعالیتها و نیز مشکلاتی که در راه این فعالیت‌‌های رخ می‌دهد، می‌گوید، و از انواع فعالیت‌‌های فوق‌برنامه در برنامه‌‌‌های آموزش دینی یاد می‌کند؛ سپس، به ضعف دانش‌آموزان در فراگیری قرائت قرآن و راه درمان آن می‌پردازد.

نگارنده، در ادامه به آداب مدرس و ویژگی‌‌های او در تربیت اسلامی نظر می‌کند و سرانجام به بحث سنجش و امتحان و روش‌‌های آن می‌رسد و با تعریف آزمون، از آزمون دانش‌آموز و وسائل آزمون آموزش‌‌های اخلاقی و علمی می‌گوید، روش‌‌های امتحان را برمی‌شمارد، از امتحانات سنتی و عیب و حسن آن یاد می‌کند و از آزمون‌‌های جدید می‌گوید و به انواع آن می‌پردازد[۱].

پانویس

  1. رفیعی، بهروز، ص214-216

منابع مقاله

رفیعی، بهروز، کتابشناسی تحلیلی توصیفی تعلیم و تربیت در اسلام (گزیده منابع عربی)، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، قم، چاپ یکم، 1381ش

وابسته‌ها