الفتوح
| نام کتاب | الفتوح |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | شیری، علی (محقق)
ابن‌اعثم کوفی، محمد بن علی (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | DS 38/1 /الف2 ف207* |
| موضوع | ابن اعثم کوفی، محمد بن علی، - 314ق. الفتوح - فهرستها
اسلام - تاریخ - از آغاز تا 132ق. فتوحات اسلامی |
| ناشر | دار الأضواء |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1411 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2871AUTOMATIONCODE |
موضوع
كتاب الفتوح نوشته ابن اعثم كوفى مورخ سده چهارم هجرى، از متون كهن تاريخى است كه به مناسبت ثبت تاريخ سياسى اسلام، به زندگى سه امام نخست پرداخته است.
اين كتاب تا دوره اخير از سوى مورخان و شرح حال نويسان مورد غفلت واقع شده و متن عربى آن تنها يكى دو دهه است كه در دسترس قرار گرفته است. اين متن يك نسخه بيشتر ندارد و به نظر مى‌رسد بخش چاپ شده مشتمل بر تمامى متن اصلى نيست چون موردى از كتاب را كه ابن طاووس نقل كرده در متن فعلى وجود ندارد. بخشهايى از متن عربى هم به كمك ترجمه فارسى آن كه متنى كهن است، تكميل شده است.
ابن اعثم در بيشتر موارد مآخذ خود را ياد نكرده اما بسيارى از اخبار آن را در ساير منابع مى‌توان يافت. در عين حال در مواردى به نام شعبى، نصر بن مزاحم، واقدى، زهرى و هشام كلبى برمى‌خوريم. مؤلف پس از ذكر اين اسناد كه همراه تصحيف است مى‌نويسد: من همه روايات اينها را با وجود اختلاف موجود در آنها جمع آورى كردم و از مجموع آنها يك روايت را با مضمونى واحد ترتيب دادم. بنا بر اين، مؤلف حوادث را به طور يكنواخت نقل كرده است.
يكى از مآخذ او آثار ابو مخنف است كه گاه با سند كلبى و گاه مستقلاً از وى نقل مى‌كند. در ميان اسناد وى به نام جعفر بن محمد الصادق عليه السّلام عن ابيه عن آبائه (عليهم السلام) هم برخورد مى‌كنيم.
در بيشتر موارد نقلها با كلمه «قال» كه گفته خود ابن اعثم يا راوى اوست آغاز مى‌شود و گزيده‌اى از روايات مربوط به وقايع را در بر مى‌گيرد. بدون شك الفتوح از روى منابع دست اول نوشته شده و مطالب منحصر به فرد فراوان دارد.
مطالب ابن اعثم در موادرى چون مقتل امام حسين (ع) به داستان‌سرايى كشيده شده و مطالب او به كتب بعدى راه يافته است.
هر چند ابن اعثم از اهل سنت به شمار مى‌رود و درباره خلفاى نخست مطالب مثبت زيادى آورده ولى واقعياتى را كه به كار شيعيان مى‌آيد نيز در جاى خود نقل كرده است كه اين مسئله به تشيع عراقى او بازمى‌گردد. نگاهى به مسائل تولد امام حسين (عليه السّلام) و چگونگى اين نقلها نشان مى‌دهد كه وى از مآخذ شيعى استفاده كرده است. الفتوح منبعى درباره آگاهى رسول خدا و امام حسين عليه السلام از شهادت آن حضرت در كربلاست.
ترجمه
ترجمه موجود اين كتاب كه توسط محمد بن احمد مستوفى هروى در سال 596 در تايباد خراسان به فارسى برگردان شده، ترجمه‌اى آزاد است و تنها تا وقايع امام حسين (عليه السّلام) را در بر دارد. در اين باره كه فرد ديگرى هم در ترجمه دخالت و شركت داشته، اختلاف نظر وجود دارد. اين ترجمه همچون ديگر نثرهاى اواخر سده ششم از صنعت سجع برخوردار است.