مشكل الحديث و بيانه
مشکل الحدیث وبیانه اثر ابن فورک، ابوبكر محمد بن حسن بن فورک انصارى اصفهانى (متوفای 406ق/ 1015م)، متكلم، فقيه، مفسر، اديب و واعظ اشعرى شافعى، معروف‌ترین کتاب اوست که در تأویل و تفسیر احادیثی است که ظاهر آن‌ها دال بر تشبیه و تجسیم است.
| مشكل الحديث و بيانه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن فورک، محمد بن حسن (نويسنده) علی، موسی محمد (محقق) |
| ناشر | عالم الکتب |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1405ق - 1985م |
| چاپ | 2 |
| موضوع | حدیث - نقد و تفسیر - غریب الحدیث - کرامیه -- دفا‌عیه‌ها و ردیه‌ها - احادیث اهل سنت - قرن 4ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | الف72 م5 110 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ظاهراً خود مؤلف بر این کتاب، نامی ننهاده بود و از این رو در نسخه‌های مختلف، عناوین گوناگونی برای آن ذکر شده است. مؤلف می‌گوید این کتاب در رد اهل بدعت از جهمیه، معتزله، خوارج، رافضه و جسمیه است که با نقل اخبار به ظاهر دال بر تشبیه، به دین اسلام طعنه می‌زنند و آن را نکوهش می‌کنند[۱].
معلوم است که جسمیه یا اهل تجسیم خود با نقل این اخبار به اسلام طعنه نمی‌زنند، بلکه موجبات طعن دیگران را فراهم می‌کنند، اما ظاهراً مقصود ابن فورک از اهل بدعت فقط اهل تشبیه و بیش‌تر کرامیان است که مخالفان سرسخت و معاصر او بوده‌اند. ولی در سرتاسر کتاب، ذکری از کرامیان به چشم نمی‌خورد و گویا قوت و شوکت آنان در نیشابور مانع از این شده است که ابن فورک از این فرقه نام ببرد[۲].
قسمت عمده کتاب، در تأویل و تفسیر احادیثی است که برای خدا اثبات وجه و ید و ساق و غیر آن می‌کند. نخستین حدیث آن حدیث معروف «اِن اللّه خَلَق آدَم عَلی صورَته‌ِ» است. ابن فورک می‌گوید که ممکن است ضمیر «صورته» به خود آدم برگردد، زیرا حضرت رسول(ص) این سخن را برای کسی گفته است که پسر یا بنده خود را می‌زده و می‌گفته است: «قَبَّح الله وَجْهَک و وَجْه مَن اَشْبَه وَجْهَک» و حضرت رسول(ص) او را نهی کرده و فرموده است: صورت انسان همان صورت آدم یا انبیای دیگر است و یا آنکه می‌خواسته است بگوید که انسان به صورت آدم است، یعنی او را پدری است که همه مردم از نسل اویند، نه مانند قول طبیعیون که برای انسان پدر نخستینی قایل نیستند و یا آنکه انسان از روی صورت و طبیعت معینی ساخته نشده است و صورت او همان صورت آدم است... و از این قبیل تأویلات[۳].
قسمت دیگر، رد بر کتاب «التّوحید» تألیف ابوبکر محمد بن اسحاق بن خُزَیمه بن مُغیره سُلَمی نیشابوری (۲۲۳-۳۱۱ق) از ائمه حدیث است. در «التوحید» اخبار دال بر صفات تشبیهی را آورده و آن را صفات خداوند دانسته، اما گفته است که خداوند در صفات مذکور شباهتی با انسان ندارد[۴].
فصل دیگر، درباره کتاب «الاسماء و الصفات» تألیف ابوبکر محمد بن اسحاق بن ایوب صبغی نیشابوری (متوفی ۳۵۴ق) است. ظاهراً در کنیه و نام میان او و برادرش اشتباهی رخ داده است. زیرا آن کسی که کنیه او ابوبکر بود به گفته سمعانی احمد بن اسحاق بن ایوب صبغی (۳۴۲ق) است و آنکه اسمش محمد بن اسحاق است، کنیه‌اش ابوالعباس و برادر بزرگ‌تر احمد بن اسحاق است[۵].
پانویس
منابع مقاله
زریاب، عباس، «دائرة المعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.