تهذيب الموافقات

تهذيب الموافقات، گزیده کتاب الموافقات نوشته اصولى، مفسر، فقیه، محدث و لغوى مالکی اندلسی، ابواسحاق شاطبی (متوفای 790ق)، به قلم پژوهشگر معاصر، محمد بن حسین جیزانی، مقاصد شریعت اسلامی و برخی از مباحث علم اصول فقه مانند ادله شرعی، اجتهاد و تقلید و تعارض و ترجیح را بررسی و تبیین می‌کند. شاطبی مالکی‌مذهب است و با نگارش این کتاب، می‌خواهد بین مالکیان و حنفیان سازش برقرار کند و به همین جهت، اثرش را الموافقات نامیده است‏.

تهذيب الموافقات
پدیدآوران	شاطبی، ابراهیم بن موسی (نويسنده) جیزانی، محمد بن حسین (مصحح)
ناشر	دار ابن الجوزي
مکان نشر	عربستان - دمام
سال نشر	1421ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ش2ت9 156 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف

محمد بن حسین جیزانی، مقصود از این خلاصه را برقرار کردن پیوندی شایسته بین جوانان امروز و میراث فرهنگی دیروز، دانسته و اظهار امیدواری کرده است که این کار، یاوری در جهت شناسایی اهداف دین اسلام و تشویقی برای مطالعه الموافقات شود. او می‌گوید: در این خلاصه‌نویسی، در کلام شاطبی هیچ تغییری ندادم و از الفاظ و معانی او پیروی کردم و نظم و سامان اثرش را دگرگون نساختم؛ به‌صورتی که اگر کتاب را از اول تا آخر بخوانی، احساس نمی‌کنی سخنی حذف شده است و مطالبش را پیوسته و منسجم خواهی یافت.

روش

جیزانی، افزوده است در تهذیب و تلخیص الموافقات مواردی را مراعات کردم، از جمله:

1. برخی از مطالب متن اصلی (مسائل، فصول، مثال‌ها، ادله، اعتراضات و جواب‌ها) را که به تشخیص خودم به آن نیازی نبود، حذف کردم و کوشیدم این کار، در مقصود شاطبی خللی وارد نکند. به این ترتیب، سه‌چهارم مباحث کتاب الموافقات حذف شد و یک چهارمش باقی ماند.
2. این تهذیب و تلخیص را با اعتماد بر کتاب الموافقات (تصحیح و چاپ عبدالله درّاز) انجام دادم و گاهی اختلاف نسخه‌های خطی را نیز یادآوری کردم.
3. نشانی منابع روایات و آثار را در صحیحین و... به مقدار امکان، مشخص کردم و غالباً از تحقیق شیخ مشهور بهره بردم.
4. در موارد اندکی، تعلیقاتی متناسب با موضوع افزودم.
5. مقدمه کوتاهی بر این اثر افزودم و در آن، شاطبی و کتابش، الموافقات، را معرفی کردم.

انتقادهای جیزانی

گزیده‌نویس حاضر، محمد بن حسین جیزانی، گرایش اعتقادی نویسنده را با عنوان "وقفة مع عقيدة الشاطبي" مورد انتقاد قرار داده و افزوده: همان طور که از رساله پژوهشگر عبدالرحمن آدم علی به نام الإمام الشاطبي: عقيدته و موقفه من البدع و أهلها آشکار می‌شود، شاطبی علی‌رغم مقاومت‌هایش در برابر بدعت‌های عملی، خود به عقاید اشاعره دل‌بستگی داشت و با مذهب سلف و عقیده اهل سنت و جماعت مخالفت می‌کرد. جیزانی، با عنوان "المؤاخذات علی الكتاب"، چند نقد را بر الموافقات وارد دانسته است:

1. مخالفت با روش سلف در برخی مسائل اعتقادی:
   1. انکار باء سببیت که برخاسته از نفی علیت است.
   2. توهین به نصوص سمعی و اینکه مفید یقین نیست و ظنون است.
   3. انکار حکمت در افعال الهی.
   4. تأویل صفات.
   5. نفی مطلق حُسن و قبح عقلی.
2. آوردن بسیاری از روایات ضعیف و ساختگی و نسبت دادن آن به پیامبر(ص) بدون بیان مجعولیت آن.
3. روش تألیف کتاب الموافقات (بر طبق نظر حمادی عبیدی در کتاب "الشاطبي و مقاصد الشريعة"):
   1. کثرت ورود در مسائل حاشیه‌ای و آوردن استطرادهای فراوان که وحدت موضوعی کتاب را از بین برده است.
   2. علاقه شدید به آوردن اعتراضات و پاسخ‌های آن که سایه جدل‌های ملال‌آور را بر کتاب، گسترده است.
   3. دور شدن از بحث اصلی و مشغول گشتن به فروع و جزئیات مسائل. البته محمد بن حسین جیزانی، بعد از نقل انتقادهای اخیر، آن را وارد ندانسته و روش شاطبی را در الموافقات، شیوه‌ای رایج در بین بسیاری از نویسندگان، به‌ویژه در زمینه علم اصول فقه شمرده است که بسیاری از اندیشوران می‌پسندند و سودمند و بلکه سرمایه نشاط و لذّت علمی می‌شمارند.

بهترین چاپ

نویسنده با توضیح مشخصات چاپ‌های گوناگون الموافقات، افزوده است: بهترین چاپ، 2 مورد است:

1. منتشرشده با تحقیق شیخ عبدالله درّاز.
2. انتشاریافته با تحقیق شیخ مشهور آل سلمان.

منابع مقاله

مقدمة التهذيب و التمهيد.