سعید بن جبیر
سعيد بن جبير (متوفای شعبان 64ق) از تابعين[۱] و شاگرد ابن عباس مى‌باشد.
| سعید بن جبیر | |
|---|---|
 | |
| نام پدر | جبیر |
| شهادت | 64ق |
| دین | اسلام |
| مذهب | تشیع |
| اطلاعات علمی | |
| اساتید | عبدالله بن عباس |
استادان
او تفسير را از ابن عبّاس اخذ كرده است و روايات تفسيرى او مستند به او مى‌باشد. او اجتهاد و فتوى داشت خود وى از داناترين تابعان مى‌باشد.
جایگاه علمی
او از معروف‌ترين چهره‌هاى تفسيرى و قرائتى است. و از طبقه سوّم محسوب مى‌شود. او از پنج‌نفرى است كه از خواصّ و نزديكان امام سجّاد(ع) بودند، و عامل شهادت او نيز همين امر بود. در مورد فضل و دانش تفسيرى او گفته‌اند: «ما على وجه الأرض احد الّا و هو يحتاج الى علمه» «در روى زمين احدى نيست كه به علم و دانش او نيازى نداشته باشد.
او از نظر عبادت و پارسائى در مقام بسيار عالى قرار داشت به حدّى كه گاهى تمام قرآن را در دو ركعت نماز قرائت مى‌نمود.
مناظره سعید با حجاج
نحوه برخورد و گفتگوى او با حجّاج نشانگر اين علم وسيع و درايت كامل اوست، وى آن‌چنان با درايت و سياست سخن مى‌گويد كه او را به ناكامى و يأس مى‌كشاند.
هنگامى كه او را پيش حجّاج بردند او گفت آيا تو شقّى بن كسير نيستى؟ (به‌جاى سعيد بن جبير) سعيد پاسخ داد مادرم آشناتر به حال من بود كه مرا سعيد بن جبير ناميد.
حجّاج: در مورد دو خليفه چه مى‌گوئى؟ آيا آنان در بهشت هستند يا نه؟
سعيد: من اگر وارد بهشت مى‌گشتم آن‌وقت مى‌دانستم چه كسانى در آنجا حضور دارند.
حجّاج: در مورد خلفاء چه نظرى دارى؟
سعيد: من وكيل آنها نيستم.
حجّاج: كدام يك محبوب‌ترين پيش تو هستند.
سعيد: علم آن پيش آفريدگار است كه پنهان و آشكار آنان را مى‌داند.
حجّاج: نخواستى سخن مرا تصديق نمائى.
سعيد: دوست نداشتم ترا تكذيب نموده باشم.
سعید در کلام بزرگان
هنگامى كه اهل كوفه از ابن عبّاس در مورد امور دينى مى‌پرسيدند او در پاسخ گفت: آيا سعيد بن جبير در ميان شما نيست؟»
ابن نديم در الفهرست نام او را همراه تفسيرش مى‌آورد.
ميمون بن مهران گفته است: سعيد بن جبير از دنيا رفت ولى در روى زمين كسى پيدا نمى‌شد كه بر دانش او نيازمند نباشد.
سيوطى در الإتقان از قتاده نقل مى‌كند كه او گفته است: «چهار تن از تابعين در علم تفسير داناترين هستند كه سعيد بن جبير در آن ميان، از همگان اعلم و داناتر به تفسير قرآن مى‌باشد.
عطاء بن ابى رباح آشناتر به مناسك و عكرمه آشناتر به سيره و تواريخ و حسن آشناتر به حلال و حرام و سعيد بن جبير، آشناتر به علم تفسير مى‌باشد.» او از تربيت‌يافتگان مكتب علوى (ع) بود و مى‌گفت «اذا ثبت لنا الشّي‌ء عن علىّ، لم نعدل عنه.»
وقتى صدور چيزى از راه على(ع) به ما محرز گرديد هرگز از آن عدول نمى‌كنيم.
طبرى در حق او گويد: «او ثقه، حجّت و پيشواى مسلمين بود.»
ابن حيّان گويد: «او فرد مورد اجماع و اتّفاق مسلمانان است، بنده فاضل و پرهيزگارى بود.»
راهبى در حقّ او گفته است: «او از بزرگان تابعين و پيشروان آنان در تفسير، حديث و فقه بود.»
سيوطى: «او اعلم تابعين در علم تفسير بود.»
آثار
مرحوم سيد حسن صدر اعتقاد دارند كه كتاب تفسيرى وى نخستين تأليف در علم تفسير مى‌باشد، ولى ابن خلكان معتقد است كه از او خواستند كتابى در تفسير بنويسد نپذيرفت. صاحب كتاب طبقات المفسّرين او را از طبقه سوم ذكر كرده است و او نيز آن گفتار ابن عباس را كه در پاسخ درخواست اهل كوفه به سعيد بن جبير ارجاع داده بود، نقل مى‌كند.
شهادت وی
او به علّت داشتن دوستى و ولاى على(ع) به دست حجّاج بن يوسف ثقفى به شهادت رسيد.
نوشته‌اند: «به هنگام شهادت هنگامى كه به رو خواباندند در آن دم شنيده شد كه اين آيه را تلاوت مى‌فرمايد: «فَأَيْنَما تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ» به هر سمت كه رو كنيد همان‌جا، سمت خداست.»[۲].
پانویس
- ↑ تابعين افرادى را گويند كه شخص رسول خدا(ص) را درك نكرده‌اند ولى اصحاب او را در حال اسلام درك كرده باشند. و اگر هيچ‌يك از صحابه را در حال اسلام، نديده باشند ولى با تابعان او ملاقات كرده باشند آنان را اتباع تابعين يا تابعين تابعين نامند. مفسّرانى از تابعين برخاسته‌اند كه سعيد بن جبير از معروف‌ترين آنان مى‌باشد.
- ↑ عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، ج1 ص216-217
منابع مقاله
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، طبقات مفسران شیعه، قم، دفتر نوید اسلام، چاپ یکم، 1371-1376ش.