ابن الرومي، حياته من شعره

ابن الرومي حياته من شعره، اثر عباس محمود عقاد (1889-1964م)، درباره ابن رومی (282-221ق)، سخن‌سرای سترگ دوره دوم خلافت عباسی است.

ابن الرومی
پدیدآوران	عقاد، عباس محمود (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	حیاته من شعره
ناشر	المکتبة العصرية
مکان نشر	لبنان - صیدا
سال نشر	1402ق - 1982م
چاپ	1
شابک	‎-
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/ع7الف2 3658 PJA
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

عقاد می‌خواهد ارزش ابن رومی را - که در زمان خود نادیده گرفته شده است - ‌با شرحی از زندگی و سروده‌های او و با نگرش نقادانه و معیارهای نوین در نقد، برجسته کند. عقاد با بهره‌گیری از یک نظم خاص، به عصر ابن رومی، اخبار، زندگی، نبوغ، فلسفه و صنعت شعری او پرداخته است‏.

عقاد ابن رومی را شاعر برجسته عصر عباسی و سرآمد معاصران خود بشمار می‌آورد که علی‌رغم جایگاه ادبی‌اش، خلفا از او حمایت نکردند. عقاد با توجه به شیوه روان‌شناسی در نقد ادبی، به شخصیت فردی ابن رومی و خلق و خوی ذاتی او می‌پردازد و شعر را به‌تنهایی مورد کنکاش قرار نمی‌دهد، بلکه تلاش می‌کند زندگی شاعر را با در نظر گرفتن تمامی ابعاد آن برای خواننده بازگو کند و یک ارتباط مستقیم و صمیمی میان خواننده و شعر ابن رومی به وجود آورد.

روش و معیار نقاد

او که خود، ادیب و نویسنده و نقاد برجسته مصر است، با روش متمایز از دیگران به شعر ابن رومی پرداخته است؛ عقاد مفهوم شعر را بر پایه مفهوم «نفس» بنا می‌کند و در نقد، بر دو اصل پای می‌فشرد. او به‌لحاظ گرایش به رمانتیسم، شعر را تعبیر «نفس» و ترجمه درونی (باطنی) آن می‌داند و از جهت روش بیوگرافی، شعر را تصویر وقایع زندگی و انعکاسی از شرح حال خود شاعر برمی‌شمارد. با همه اینها، شعر از نظر او صناعت تولید عواطف است.

شیوه نقدی عقاد مبتنی بر تئوری تأثری امپرسیونیسم (اثرگرا) است؛ این نظریه، بخشی از علم روان‌شناسی است و خواننده در آن تحت تأثیر اثر هنری واقع می‌شود.

عقاد با این شیوه، عناصر زیباشناسی سروده‌های ابن رومی را بررسی‌ می‌کند. وی در نقد ادبی ابن رومی، توجه خاصی به وصف محیط ادیب دارد و از محیط خارج به احوال باطنی و نفسانی شاعر روی می‌آورد. عقاد، معتقد است که محیط، تأثیر زیادی بر ادیب می‌گذارد و سعی دارد تا میان زندگی شاعر و سروده‌هایش ارتباط برقرار کند و تأثیر این دو را بر یکدیگر نشان دهد. او روش شاعر را برگرفته از شخصیت شاعر برمی‌شمرد. عقاد شعر را تعبیری از وجدان شاعر و حیات درونی وی و تصویری که از نفس شاعر است، می‌داند. عقاد معتقد است که سروده‌های ابن رومی نیز، تصویری از زندگی درونی شاعر است.

نقد عقاد از ابن رومی، نقدی تکاملی است؛ او به معیار تاریخی، لغوی و روان‌شناسی اهتمام ورزیده است و چون این معیار و روش نقد دربرگیرنده همه معیارهای نقدی است، در نقد عربی جدید بسیار مورد توجه است.

عقاد مهارت ابن رومی در لغات را به سبب تسلط شاعر به قرآن و علوم دینی می‌داند. در میان شاعران تنها دو تن توانایی به‌کارگیری لغات گسترده، اشتقاق مفردات، کلمات ناآشنا، ضرب‌المثل و ادب قرآنی را داشته‌اند؛ عقاد اولین فرد را ابن رومی و دومین فرد را معرّی برمی‌شمرد. وی علت پیشرفت فرهنگی و علمی ابن رومی را در سه مسئله می‌داند: محیط زندگی شاعر (بغداد)، حضور استادان و دانشمندان مشهور و بهره‌مند‌شدن او از آن‌ها و بااستعداد بودن شاعر‏.

عقاد، داشتن دو خصیصه حسد و کینه را برای ابن رومی نمی‌پذیرد؛ چراکه او، خود دارای ویژگی‌ها و صفات ممتاز بوده و نسبت به دیگران برتری داشته است. ابن رومی هیچ‌گاه برای به دست آوردن پست و مقام طمع نورزید و فردی نبود که کینه‌ای از کسی به دل گیرد. عقاد، ابن رومی را مبتلا به بیماری وسواس می‌داند و معتقد است این وسواس ذهنی او سبب گردید تا وی اشعار خوب بسراید‏.

عقاد، ابن رومی را شاعری محتاط می‌داند که ترس او باعث بدبینی، خیال‌بافی و اوهام او بوده است. او پیش از اینکه اتفاقی بیفتد، از آن دوری می‌کرده است. عقاد، سه عامل را در بدبینی ابن رومی مؤثر می‌داند: مرگ نزدیکان شاعر، نداشتن جایگاه در نزد پادشاهان و محیط نابسامان جامعه که ناشی از درگیری و نزاع‌های متعدد و رواج چاپلوسی است‏.

عقاد، تشیع اعتزالی ابن رومی را احساساتی دانسته است و باورهای او را از روی تفکر و تعقل نمی‌داند. عقاد می‌گوید: او همیشه خود را نیازمند پشتیبان می‌دیده است تا با آن به آرامش درونی دست یابد و به همین دلیل، او به اسلام ایمان داشت‏.

عقاد در اثر حاضر، خاتمه‌ای را برای اشعار برگزیده ابن رومی ویژه کرده است. ‏کتاب از پاورقی‌های اندکی برخوردار است.

منابع مقاله

1. متن کتاب.
2. امین مقدسی، ابوالحسن؛ غلامی، سیمین، «ادب عربی»، بهار و تابستان 1394، سال هفتم، ‌شماره 1، رتبه علمی - پژوهشی وزارت علوم/ISC‎ (20 صفحه - ‌از 41 تا 60):

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1119860