جوینی، عطاملک بن محمد
عطاملک بن محمد جوینی (623-681ق)، تاریخ‌نگار و ادیب ایرانی و مؤلف «تاریخ جهانگشای جوینی».
| نام | جوینی، عطاملک بن محمد |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | محمد |
| متولد | 623ق |
| محل تولد | آزادوار، ولایت جوین خراسان |
| رحلت | 681ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | تاریخ جهانگشاى جوینى
تاریخ جهانگشاى جوینى (دنیای کتاب) گزیده جهانگشای جوینی |
| کد مؤلف | AUTHORCODE02680AUTHORCODE |
ولادت
علاءالدین ابوالمظفر عطاملک بن بهاءالدین محمد بن شمس‌الدین محمد بن بهاءالدین محمد بن علی، در سال 623ق، متولد شد.
مشاغل و مناصب
در اوایل جوانی، قبل از آنکه سن او به بیست برسد- به شیوه پدران خود - شغل دیوانی یافت و در شمار دبیران ارغون درآمد[۱].
عطاملک در ملازمت ارغون، چند سفر به پایتخت خانان مغول به مغولستان و اردوی ایشان (قراقورم) کرد که این رفت و آمد و نقل و انتقال، ده سال به درازا کشید و درنتیجه وی را از درس و بحث و مطالعه بازداشت؛ چنان‌که خود در دیباچه جهانگشای به این مطلب اشاره دارد.
نخستین سفر او در مصاحبت ارغون، به‌همراه پدرش بهاءالدین محمد در سال 644 یا 645 بود که ناتمام ماند؛ زیرا وقتی به طراز رسیدند، خبر مرگ کیوک خان شایع شد و ایشان پس از توقفی کوتاه در آنجا به ایران بازگشتند.
وی بعد از آن سفر، چند سفر دیگر نیز انجام داد[۲].
عطاملک پس از مراجعت از سفر اخیر خود در سال 651، همچنان در زمره دبیران ارغون محسوب بود، تا اوایل سال 654ق، که هولاکو به ایران آمد. ارغون در این سال مجدداً عازم اردوی منکوقاآن شد و عطاملک را برای ترتیب مهمات و تدبیر مصالح به هولاکو معرفی کرد. مصنف از این به بعد از خواص ملازمان و دبیران مقرب هولاکو گردید[۳].
عطاملک در واقعه قلع و قمع اسماعیلیه و تسخیر قلعه الموت در مصاحبت هولاکو بود و همو بود که پس از مجبور شدن اهل قعله به تسلیم، به امر هولاکو فرمان متضمن شرایط صلح و تسلیم را نوشت تا نزد رکن‌الدین خورشاه، آخرین اسماعیلیه الموت فرستادند و بعد از مسلط شدن بر قلعه الموت و دستیابی به کتابخانه آن، کتاب‌هایی که به مذاقش خوش آمد، نگه داشت و بقیه را بسوزاند[۴].
عطاملک، در واقعه فتح بغداد نیز در مصاحبت هولاکو بود و یک سال بعد از فتح، یعنی در سال 657، هولاکو حکومت بغداد را به وی واگذار کرد و او این منصب را تا پایان عمر هولاکو (663ق) به‌عهده داشت و پس از جلوس ابقا پسر هولاکو به سلطنت، منصب وزارت همچنان به شمس‌الدین محمد جوینی - برادر مصنف - که در سال 661 به این مقام رسیده بود، تفویض شد و عطاملک به نیابت از سونجاق آقا کماکان به اداره بغداد گماشته شد[۵].
حکمرانی علاءالدین عطاملک جوینی در بغداد، قریب بیست‌وچهار سال طول کشید[۶].
وفات
ایشان در چهارم ذی‌حجه سال 681، در مغان از دنیا رفت و جنازه او را به تبریز آورده و در چرنداب دفن نمودند[۷].
آثار
- تاریخ جهانگشای؛
- تسلية الإخوان؛
- رساله دیگری که نام آن درست معلوم نیست و جوینی آن را بلافاصله پس از «تسلية الإخوان»، به رشته تحریر کشیده و مطالب آن متمم «تسلية الإخوان» و دنباله رشته همان وقایع است، تا آغاز پادشاهی سلطان احمد تکودار و قتل مجدالملک یزدی در هشتم جمادی‌الاولی سال 681ق؛
- علاوه بر این دو رساله، بعضی نامه‌ها و فرمان‌ها و رسایل از منشآت عطاملک جوینی در کتابخانه‌های مهم جهان محفوظ است[۸].
پانویس
منابع مقاله
شکری، یدالله، «گزیده جهانگشای جوینی»، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ دوم، 1369ش.