عاقولی، محمد بن محمد
غیاث‌الدین ابوعبدالله ابوالمکارم محمد بن محمد بن عبدالله (733- 797ق)، مشهور به ابن عاقولى، محدث و فقیه شافعى که به سبب اقامت اجدادش در عاقول (قریه‌اى در بخش شرقى واسط) به آن‌جا منسوب شده است.
| نام | عاقولی، محمد بن محمد |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | محمد |
| متولد | رجب 733ق |
| محل تولد | بغداد |
| رحلت | 797 ق |
| اساتید | محمد بن عبدالله (پدرش) |
| برخی آثار | عرف الطیب من اخبار مکه و مدینه الحبیب |
| کد مؤلف | AUTHORCODE03638AUTHORCODE |
ولادت
وى در رجب 733ق برابر با مارس1333م بغداد زاده شد و در همان شهر زندگى کرد و پرورش یافت. گفته شده که او خود را از نسل نُعمان بن منذر مى‌دانست. تولد او را در 732ق و سیوطى درگذشتش را به سال 798ق ثبت کرده است.
خاندان
خاندان وى، اهل علم و فضیلت بودند و سه تن از آنان یعنى جد وى، پدرش و خود او، تقریباً تا اواخر سده هشتم هجرى، به هنگام یورش اول تیمور لنگ به بغداد(795ق1393/م)، در مستنصریه تدریس می‌کردند. از آثار بر جاى مانده وى، «دارالقرآن الجمالیة» یا «جامع العاقولى» کنونى است که در آغاز، مدرسه‌اى براى دانش‌پژوهان بود و بعد به صورت جامع درآمد. وى این مدرسه را بر مرقد پدرش بنا نهاد و بر آن موقوفاتى معین کرد. بنا به گفته ابن حجى، وى بر علوم گوناگون زمان خود از حدیث، فقه و ادبیات چیره بود و همواره قاضیان و وزیران به علت مقام علمى وى به سویش روى مى‌آوردند. وی نزد پدرش و سراج قزوینى و دیگر عالمان روزگار آموزش دید و از آنان حدیث شنید.
مسافرت‌ها
ابن حجر نقل کرده که وى در سفر به شهرهاى مکه، مدینه، دمشق، حلب، حدیث مى‌گفت و یک بار به مدت چند ماه، پیش از موسم حج در حلب اقامت گزید. همچنین مدتى در بیت‌المقدس حدیث مى‌گفت. بین او و سلطان احمد بن اویس جلایرى، اختلافى پیش آمد. از این‌رو وى به سوى تکریت روان شد و سپس به حلب روى آورد. وى به هنگام هجوم تیمور لنگ به بغداد به همراه سلطان احمد بن اویس از آن شهر گریخت، ولى اموالش به یغما رفت و خانواده‌اش به اسارت گرفته شد. وى نخست در شام رحل اقامت افکند.
وفات
وی در ادامه مسافرت‌هایش به قاهره رفت و بعد از مدتى، در رمضان796ق به همراه سلطان احمد به بغداد بازگشت؛ ولى پنج ماه بعد در صفر سال 797ق برابر با نوامبر 1394م درگذشت و بنا به وصیتش، در جوار مرقد معروف کرخى به خاک سپرده شد.
تألیفات
- الرصف فیما روى عن النبى(ص) من الفضل و الوصف.
- الدرایة فى معرفة الروایة.
- عرف الطیب من اخبار مکة و مدینة الحبیب.
- کفایة الناسک فى معرفة المناسک.
- مفتاح الرجا فى شرح مصابیح الدُجى، که شرح مصابیح السنة بغوى است.
- البیان لما یصلح لاقامةالدین من البلدان.
همچنین مجموعه‌اى از مکاتبات وى با عنوان منشآت در کتاب «الانصاف بین الحاوى و ما اورد من الخلاف فى مدح السطان احمد» ثبت شده است.