اعلام اصفهان

اعلام اصفهان

نام کتاب	فهارس الشیعة
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	خدامیان آرانی، مهدی (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏DSR‎‏ ‎‏2001‎‏ ‎‏/‎‏ص‎‏725‎‏ ‎‏م‎‏9
موضوع	اصفهان - سرگذشت نامه مشاهیر - ایران - اصفهان - سرگذشت نامه
ناشر	موسسة تراث الشيعة
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1386 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE11707AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

فهارس الشيعة، جمع و تحقيق مهدى خداميان آرانى ، به جمع و تحقيق كتب فهرست هشت‌گانه‌اى پرداخته است كه قبل از کتاب فهرست نجاشى و فهرست شيخ طوسى موجود بوده و آن دو بزرگوار در كتب خويش به آنها استناد كرده‌اند و در حقيقت اساس کتاب‌هاى نجاشى و طوسى بر آنها بنا شده است. اين کتاب‌هاى فهرست مشهور بوده و در دسترس طالبان علم و دانش قرار داشتند، اما هيچ‌يك از آنها به دست ما نرسيده و مفقود شده‌اند و محقق در کتاب حاضر، توانسته از لابه‌لاى سخن نجاشى و شيخ طوسى آنها را استخراج كند .

ساختار

کتاب با مقدمه مفصلى از نويسنده در هفت فصل آغاز و مطالب در دو جلد، سامان يافته است.

مؤلف با غور در كتب قدما، از جمله فهرست شيخ طوسى و رجال نجاشى، توانسته هشت کتاب فهرست را كه در آن زمان از كتب مشهور بوده‌اند و اكنون اثرى از آنها نيست، احيا كند .

گزارش محتوا

محقق در مقدمه، در هفت فصل، از زمان آغاز تدوين حديث در نزد شيعيان، شيوه‌هاى قدماى اصحاب در ارزش‌گذارى احاديث، زمان پيدايش کتاب‌هاى فهارس، مباحث مربوط به علم فهرست، كيفيت ارتباط بين کتاب‌هاى فهارس و برخى مطالب ديگر سخن گفته است .

اين اثر، دربردارنده مجموعه کتاب‌هاى فهرست قدماى شيعه است. سال 448ق كه طغرل‌بيك، پادشاه سلجوقى، به بغداد حمله كرد، در آتش‌سوزى ايجادشده توسط سربازان وى، کتابخانه شيخ طوسى نيز در سايه پاره‌اى از اختلافات شيعه و سنى، گرفتار اين آتش‌سوزى شد و از ميان رفت. اين اثر، بعد از هزار سال، تعدادى از آن کتاب‌هايى را كه نزد شيخ طوسى بودند و در آتش‌سوزى از بين رفتند، احيا كرده است .

همه ما احاديث و سخنان فراوانى را از روايات اهل‌بيت(ع) مى‌شنويم كه برخى از آنها صحيح و برخى غير صحيحند و براى اينكه صحت، درسى و ضعيف بودن يا نبودن آن سخن را درك كنيم، نيازمند استعانت از علم رجاليم. اين علم بررسى مى‌كند چگونه مى‌توانيم تشخيص دهيم حديثى ضعيف يا قوى است. در اين کتاب، هشت کتاب زير، از قدماى شيعه كه به بررسى صحت احاديث مى‌پردازند، بازسازى شده‌اند:

جلد اول فهارس الشيعة، شامل سه فهرست زير است:

1. فهرست سعد بن عبدالله اشعرى؛

2. فهرست عبدالله بن جعفر حميرى؛

3. فهرست حميد بن زياد نينوائى.

جلد دوم، شامل 5 فهرست زير است:

1. فهرست محمد بن جعفر بن بطّه؛

2. فهرست محمد بن حسن بن وليد؛

3. فهرست جعفر بن محمد بن قولويه؛

4. فهرست شيخ صدوق؛

5. فهرست احمد بن عبدون .

از جمله ويژگى‌هاى اين اثر، آن است كه در اين کتاب، پس از شش سال تلاش مداوم محقق، مضامين آثارى كه هزار سال قبل از ميان رفته‌اند، از کتاب‌هاى معتبر و مستند با شواهد بسيار، گردآورى و بازسازى شده است و در واقع، بعد از گذشت هزار سال، اين نخستين بارى است كه اين کتاب‌ها مطرح مى‌شوند .

در پاسخ به اين پرسش كه اين اثر مى‌تواند چه تأثيرى در تأليفات، شبهات و ارجاع منابع آتى داشته باشد، بايد گفت كه منبع علم فهرست، منهج علم رجال است. اين علم به‌تنهايى كاستى‌هايى دارد و اثر حاضر، تكميل‌كننده منهج علم رجال است و اين سامانه بررسى احاديث صحيح از ضعيف را تقويت مى‌كند. اكنون يكى از هجمه‌هايى كه وهابيت به شيعه وارد مى‌كند، اين است كه بسيارى از روايات شيعه ضعيفند كه ما با كمك علم رجال و علم فهرست مى‌توانيم احاديث اعتقادى شيعه را نجات دهيم .

براى نمونه، يكى از مسائلى كه نزد شيعيان خيلى مشهور است، درباره شب‌هاى قدر است كه «روح‌الامين» بر امام زمان(عج) نازل مى‌شود. اين روايت يكى از اعتقاداتى است كه خيلى از شيعيان دارند. اگر بر اساس علم رجال اين روايت را بررسى كنيم، از ضعيف‌ترين روايات شناخته مى‌شود؛ چنان‌كه برخى از علماى شيعه نيز در کتاب‌هاى رجالشان بيان كرده‌اند؛ اما همين روايت را شخصى به نام احمد بن محمد بن عيسى اشعرى نقل مى‌كند. با بررسى زندگانى او درمى‌يابيم وى كسى است كه وقتى در قم بود، اگر كسى حديث ضعيفى از اهل‌بيت(ع) نقل مى‌كرد، او را از اين شهر اخراج مى‌كرد. وقتى نام چنين شخصيتى در سند روايتى كه عنوان شد، قرار مى‌گيرد، براى ما شاهدى بسيار قوى مى‌شود كه اين روايت نزد احمد بن محمدبن عيسى اشعرى مورد قبول بوده؛ شخصيتى كه تا اين حد به نقل حديث ضعيف و صحيح دقت داشته است .

در مسلك فهرستى، به جمع جميع شواهد تاريخى براى بررسى يك حديث مى‌پردازيم و تنها به يك شاهد اكتفا نمى‌كنيم. علم رجال مى‌گويد فلان شخصيت مورد اطمينان هست يا خير. در مسلكى كه در اين کتاب بنيان‌گذارى شده است، تمام شواهد تاريخى، اجتماعى، سياسى و... را جمع و در مجموع آنها نتيجه‌گيرى مى‌كنيم كه آن روايت مورد اعتماد است يا خير .

از جمله ويژگى‌هاى اثر حاضر، آن است كه اين کتاب، پاورقى‌هاى فراوانى دارد و نكات فنى و علمى براى آوردن مستندات در آن ذكر شده‌اند تا هر كسى كه اين کتاب، به‌ويژه پاورقى‌هاى عربى را مى‌خواند، دريابد به چه دليل اين استظهارات انجام شده‌اند .

ويژگى ديگر اين کتاب، آن است نويسنده براى دستيابى به حدى از اين متون كه امكان‌پذير بود، تمامى کتاب‌هاى شيعى را جستجو كرده تا معلوم شود كه چه گزارش‌هايى به‌عنوان «فهرست» موجود است؛ به‌عنوان نمونه، در هر اثر كهنى كه در آن عنوان «کتاب فهرست» در تاريخ شيعه نقل شده بود، متن را بر پايه شواهد متعددى استخراج كرده است؛ بنابراين بعيد به نظر مى‌رسد كه مورد ديگرى را به‌عنوان فهرست بتوان به متن اين آثار اضافه كرد .

اين کتاب، اثرى فوق تخصصى است و افرادى نظير دانشجويان علوم حديث و حوزويان در شمار مخاطبان اصلى اين اثر مى‌باشند. اين کتاب، كمك مى‌كند شيوه و روش قدما را در بررسى احاديث احيا كنيم. در اين اثر، براى هر کتابى، مقدمه‌اى نوشته شده است كه به‌تفصيل درباره شخصيت نويسنده آن، ساير آثار وى و اين کتاب، توضيحاتى را عنوان مى‌كند. اين اثر همچنين پاورقى‌هاى زيادى درباره مستندات در بر دارد .

وضعيت کتاب

فهرست مطالب هر دو جلد، در انتهاى جلد دوم آمده است.

در پاورقى‌ها اطلاعات مفيدى پيرامون منابع ارائه شده است .

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.

2. مردى، عباسعلى، «نقد و معرفى کتاب- مجله: منشورات مؤسسه کتاب‌شناسى شيعه»، برگرفته از پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: کتاب شيعه، شماره 2، پاييز و زمستان 1389 (12 صفحه، از 321-332).

3. «فهرست‌نگارى آثار علماى شيعه»، برگرفته از پايگاه اطلاع‌رسانى کتاب سال حوزه، با برگزيدگان سيزدهمين همايش کتاب سال حوزه (بهمن‌ماه 1390)، در تاريخ 12 شهريورماه 1394، به آدرس:

http://ketabehowzeh.ir/news/hawzahqom_13079/139935/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C+%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1+%D8%B9%D9%84%D9%85%D8%A7%DB%8C+%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D9%87 .

4. «رسالت نجات احاديث اعتقادى شيعه»، برگرفته از پايگاه اطلاع‌رسانى حوزه، در تاريخ 12 شهريورماه 1394، به آدرس:

http://www.hawzah.net/fa/News/View/86371/ .

پیوندها

مطالعه کتاب اعلام اصفهان در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور