ترجمه دراسات في علم الدراية
ترجمه دراسات في علم الدراية، ترجمه فارسی ولی‌الله حسومی از تلخیص «مقباس الهداية في علم الدراية» نوشته شیخ عبدالله مامقانی است. تلخیص «مقباس الهداية» با عنوان «دراسات في علم الدراية» به قلم علی‌اکبر غفاری و محمدحسن صانعی‌پور منتشر شده است.
| ترجمه دراسات في علم الدراية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صانعی‌پور، محمدحسن (نویسنده)
حسومی، ولی‌الله (مترجم) غفاری، علی‌اکبر (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | مقباس الهدايه في علم الدرايه. برگزيده. فارسی |
| ناشر | دانشکده اصول الدين |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1388ش. |
| چاپ | چاپ اول |
| شابک | 978-600-5311-06-8 |
| موضوع | حديث - علم الدرايه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /م2 م7016 / 109 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
علی‌اکبر غفاری در مقدمه‌اش بر کتاب، سبب انتخابش را این‌گونه توضیح می‌دهد: «من در برهه‌ای از زمان خواهان کتابی جامع در زمینه علوم و اصطلاحات و درایت حدیث بودم که مناسب تدریس باشد؛ پس از بررسی و جستجو، کتابی کامل‌تر و بهتر که غرض مرا بیشتر برآورده کند، از کتاب مقباس نیافتم. به دلیل اینکه همه مسائل و اقوال علما و بزرگان متأخر و متقدم را در بر گرفته و سپس به‌صورت گسترده در مورد آنها به بررسی و اظهار نظر پرداخته، دلایل و برهان‌هایی را نقل کرده است و به‌منظور فهم بهتر کلام و توضیح گفتار آنان به ذکر شواهد و مثال‌هایی پرداخته، موارد اتفاق و اختلاف آنان و آراء حق و باطل آنان را مشخص کرده است[۱].
وی با وجود مزایا و ویژگی‌های مذکور، اطاله کلام در برخی مباحث را مانع از تدریس «مقباس الهداية» در محافل علمی دانسته است: «لیکن نویسنده کتاب به‌تناسب موضوع، برخی مباحث علمی را به‌صورت گسترده مطرح کرده است که گاهی از موضوع کتاب خارج می‌شود. همچنین مباحث مربوط به اصول فقه و اجتهاد و مسائل مربوط به علم کلام را که به‌نحوی ارتباطی با مباحث داشته‌اند، مطرح کرده و به بحث‌های طولانی پرداخته و سعی کرده است موارد اختلافی را حل کند. به‌خاطر همین امور، کتاب، بسیار پرحجم شده و یادگیری و آموزش آن زمان زیادی را طلب می‌کند؛ مخصوصاً در مجامع رسمی که دارای وقت معین بوده و تقدیم و تأخیری در آنها نیست...»[۲].
غفاری با درخواستی که از سوی یک مرکز علمی برای تلخیص این کتاب می‌شود با جدیت به این کار اقدام می‌کند: «... عزم خود را جزم کرده و با انتخاب بهترین کتاب و سرعت عمل به این کار پرداختم و در این کار مطالب را به‌اختصار بیان کرده و موارد ضروری را به‌اختصار توضیح دادم. سپس به‌منظور فهم بهتر مطالب و رفع موارد دشوار و مبهم، به اعراب‌گذاری آن پرداختم تا طالبان علم بتوانند به‌راحتی از آن استفاده کنند»[۳].
وی مقالاتی را نیز به کتاب ملحق نموده است: «مقالاتی را به‌صورت مجزا به آخر آن ملحق کردم. مقاله اول در مورد تاریخ تدوین و نگارش حدیث، مقاله دوم در مورد فقه و دراية الحديث و لزوم دقت و تأمل در الفاظ متن و لغات و اصطلاحات غریب و ذکر مثال‌هایی برای آنها و مقاله سوم در مورد القاب و انسابی که محقق باید از آنها آگاه باشد تا مبادا دچار اشتباه شود»[۴].
محمدحسن صانعی‌پور در مقدمه‌ای که بر چاپ دوم کتاب نوشته، ابتدا تاریخچه نگارش آثار اهل سنت و شیعه در موضوع علم درایه را به‌اجمال مورد بررسی قرار داده است. سپس از کتاب «مقباس الهداية في علم الدراية» که در سال 1333 نگارش آن به پایان آمده، یاد کرده که در ابتدا به‌صورت جدا چاپ شده، اما بعداً مؤلف آن را در خاتمه کتاب «تنقيح المقال» آورده است[۵].
صانعی‌پور برخی ویژگی‌ها و اختلافات چاپ دوم با چاپ پیشین را این‌گونه برشمرده است:
- فصل دوم و سوم و چهارم کتاب به‌منظور دستیابی آسان به مطالب آنها در یک فصل با عنوان «اقسام خبر» (فصل دوم) با هم ترکیب شدند. همچنان‌که فصل پنجم و ششم، به دو بخش تقسیم شدند (فصل سوم و چهارم - فصل پنجم و ششم) و همانند چاپ نخست در هشت فصل و بخش ملحقات به چاپ رسید.
- چاپ اول این کتاب شامل سطوح و بخش‌های مختلف و درهم‌آمیخته می‌شد؛ مؤلف سعی کرده است با به‌کار گیری عناوینی مثل: امور، اقسام، مسائل و غیره، این بخش‌ها را از یکدیگر جدا کند، اما این امر مسئله را پیچیده‌تر کرده و موجب سرگردانی خواننده کتاب می‌شد. تلاشی که در چاپ دوم کتاب به‌منظور حل این مشکل انجام گرفت، این بود که بخش‌های مختلف در هر متن با دقت تمام از یکدیگر جدا گردید و بعد از نوشتن آن، نشانه‌هایی برای آن قرار داده شد. و با برگزیدن عناوین مشخص برای برخی از این بخش‌ها، خواننده را در تشخیص آن بخش یاری کردیم.
- مقباس از مصادر مختلف حدیثی و علوم مهم اقتباس کرده است. اقوالی که در کتاب به‌صورت پراکنده نقل شده است، به‌صورت جدا و مرتب به‌گونه‌ای که از نص اصلی کتاب قابل تشخیص باشد، در چاپ دوم این کتاب - پس از مراجعه به تمام منابع موجود - آورده شده است. علاوه بر این در چاپ دوم، اطلاعات بیوگرافی نیز در آخر کتاب ذکر شده است و طبق روش معمول در این کتاب هنگام نقل اقوال به ذکر عنوان کتاب اکتفا شده است. فهرست مصادر بر اساس عناوین انجام گرفت تا قاری بتواند به‌آسانی به مصادر کتاب و به منابعی که شرح‌حال‌ها از آنجا ذکر شده، دست یابد.
- علی‌رغم موانع و سختی‌هایی که وجود داشت، مسئله اعراب‌گذاری متن در چاپ دوم با دقت انجام گرفت.
- بعد از مقایسه بین نص کتاب «مقباس الهداية» و «تلخیص آن»، ساختار علمی جدیدی برای متن ایجاد نمودیم و در ضمن آن برخی از قسمت‌هایی را که حذف شده بود، مجدداً به آن اضافه کرده و تصحیح نمودیم؛ مثلاً فقره اول در قسم مربوط به غلات و فقره آخر در بخش اعلام.
- یک فهرست موضوعی برای کتاب در چاپ دوم ارائه شده است که در نوع خود بی‌نظیر است. به این خاطر که همانند آن در زمینه علم درایة الحدیث و علوم مرتبط با آن کتابی یافت نمی‌شود[۶].
مترجم در ترجمه اثر سعی داشته که با رعایت اصل امانت‌داری، روان و قابل فهم بنویسد: «در ترجمه این کتاب سعی شد تا حد ممکن اصل امانت‌داری و برابری با اصل و درعین‌حال روان و قابل فهم بودن آن مراعات شود تا ایجاز و ابهام و سنگینی‌ای که در اصل کتاب وجود دارد، به ترجمه منتقل نشود؛ چراکه این کتاب یک کتاب درایه توصیفی - استدلالی و درعین‌حال مختصر و فشرده می‌باشد. مباحث فقه الحدیثی که در بخش ملحقات آن ذکر شده است نیز حاوی مطالب ارزشمندی می‌باشد که سعی شد با دقت به فارسی برگردانده شود[۷].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه‌ها و متن کتاب.