تصوف و ادبيات تصوف
تصوف و ادبیات تصوف، نوشته خاورشناس روسی، یوگنى ادواردویچ برتلس (لنینگراد 1890- 1957م)، ترجمه روان‌پزشک و مترجم، سیروس ایزدى (یزد 1316-1389ش. تهران)، مجموعه پژوهش‌هایی درباره پیدایش و تاریخ صوفیگری، اصطلاحات و شناسایی آثار برخی از صوفیان مشهور است. به گفته مترجم، این کتاب شامل همه آثار برتلس در زمینه تصوف‌پژوهی نیست[۱].
| تصوف و ادبيات تصوف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | برتلس، یوگنی ادواردوویچ (نويسنده) ایزدی، سیروس (مترجم) |
| ناشر | امير کبير |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 2536شاهنشاهی |
| چاپ | 1 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | ع4ب4 3555 PIR |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نگرش مادّی
برتلس در این اثر، شکاکانه و بلکه با دیدگاهی الحادی نسبت به خدا و اسلام، به پژوهش پرداخته است. او به‌عنوان مثال در بحث حوریان بهشتی، پیش‌فرضش این است که قرآن، منشأ الهی ندارد و به همین جهت، به جستجوی سرچشمه این اقتباس پرداخته است. او نوشته است: از اطلاعاتی که درباره دین پیش از اسلام تازیان در دست داریم، آشکار است که اعراب بت‌پرست از مفهوم حوری خبری نداشته‌اند؛ ازاین‌رو، حوری باید یا مستقلا ابداع شده و یا منشأ آن در دینی دیگر باشد. گمان نخست به‌هیچ‌وجه واقعیت ندارد[۲]. او بعد از توضیحات و بررسی‌هایی، سرانجام اظهار تردید کرده و افزوده است: یا حوریان از دین زرتشت اقتباس شده‌اند یا تصوف متأخر در زیر تأثیر شدید دین زرتشت قرار گرفته است[۳].
این کتاب از 3 بخش تشکیل شده است:
- کلیات: نویسنده در این بخش به بررسی مسائلی مانند چگونگی پدید آمدن تصوف و ادبیات صوفیانه پرداخته و پدیده گرایش به سماع و شعر را برای برانگیختن حال معنوی توضیح داده است.
- اصطلاحات تصوف: نویسنده، با توضیحی در مورد برخی اصطلاحات شعری صوفیه ایران (مانند زلف و یار) و نسخه‌های خطی بعضی اصطلاح‌نامه‌ها، معانی تعدادی از این اصطلاحات را به‌ترتیب الفبایی از رساله مرآت عشّاق نقل کرده است: از «آب حیوان» تا «یوم الجمعه»[۴].
- آثار مربوط به برخی از مؤلفان تصوف: برتلس در این بخش، مطالبی پراکنده (سخنان برخی از صوفیان مانند ابراهیم بن ادهم، زندگی‌نامه فضیل بن عیاض و ابوالحسن خرقانی، غزل‌های باباکوهی شیرازی و...) آورده است. او تأکید دارد که ملامحسن فیض کاشانی چکامه‌سرایی است پُراستعداد و بی‌همتا[۵].
نمونه مباحث
سماع به معنای شنیدن، ترنّم اشعار با همراهی موسیقی در مجالس صوفیه (که بعداً پایکوبی نیز به آن اضافه شد) بود که با گذشت سده‌ها به ذکر مشهور درویشان تبدیل گردید و در همه جهان اسلام گسترش یافت[۶].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.