دائرةالمعارف الإسلامیة الشیعیة

دائرةالمعارف الإسلامیة الشیعیة اثر نویسنده و مورخ لبنانی حسن الامین (1908- 2002م) یا سید حسن امین عاملی، مجموعه‌ای است چند جلدی به زبان عربی که مقالاتی در حوزه اسلام و تشیع در آن جمع‌آوری شده و نویسنده در نگارش مقالات آن، از برخی چهره‌های شناخته‌شده بهره برده است.

دایرة المعارف الاسلامیة الشیعیة
پدیدآوران	امین، حسن (نويسنده)
ناشر	دار التعارف للمطبوعات
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1412ق - 1415ق - 1416ق - 1417ق - 1418ق - 1993م - 1995م - 1996م - 1997م - 1998م
چاپ	5
شابک	‎-
موضوع	اسلام - دایره المعارف‏ها - شیعه - دایره المعارف‏ها
زبان	عربی
تعداد جلد	11
کد کنگره	‎‏/‎‏الف‎‏8‎‏د‎‏2 5/1 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

این مجموعه در 25 جلد توسط تدارک‌ دیده شده و تاکنون نیمی از آن (حدود 11 جلد) در بیروت به طبع رسیده‌ است‌. مؤلف معتقد‌ بود این مجموعه که چهل سال از عمرش را صرف آن کرده، مهم‌ترین تلاش علمی او به شمار ‌‌می‌رود‌.

وی در شرح عواملی که موجب تهیه چنین دایرةالمعارفی شد، می‌گوید در آن‌ زمان‌ دایرة‌‌المعارفی از سوی خاورشناسان غربی منتشر و از سوی مصری‌ها به زبان عربی ترجمه شد. آن مجموعه به‌ علت نقص در آگاهی یا سوء نیت، دارای خطاهای علمی بسیار بود و مترجمان سعی کرده بودند در پاورقی، خطاهای وارده را تصحیح کنند، اما‌ فقط به تصحیح آرای‌ اهل‌ سنت پرداختند و آرای شیعی با همان خطاهای موجود به عربی منتشر شد. تنها تصحیحی که انجام شده بود، به مبحث تقیه شیعه مربوط بود که احمد محمد شاکر انجام داده بود. مطالعه این مجموعه‌ها‌ باعث شد حسن الامین به اندیشه تهیه دایرةالمعارف مستقلی در حوزه افکار شیعی بیفتد. .

بخشی از این دایرةالمعارف، به زبان انگلیسی ترجمه شده است که در واقع، نخستین دایرةالمعارفی است که درباره تشیع، به یکی از زبان‌های غیراسلامی و زنده جهان، منتشر شده است. در نوشتن و تدوین این اثر، بسیاری از دانشمندان بزرگ شیعی، از جمله آیت‌الله شهید سید محمدباقر صدر، سید محمدتقی حکیم و عبدالحسین شهیدی صالحی، همکاری داشته‌اند.

مؤلف اعلام اشخاص و شرح حال رجال را در این دایرةالمعارف، نیاورده است، به این دلیل که ده جلد «اعیان الشیعة» و دوازده جلد «مستدرکات اعیان الشیعة» شامل شرح حال علماء و رجال می‌باشد و دیگر نیازی به تکرار آنها نمی‌دیده‌اند.

با تمام محاسنی که برای اثر حاضر ذکر گردیده، برخی پژوهشگران معاصر معتقدند موضوعات و مدخل‌هایی که در این دائرةالمعارف آمده است، به حوزه اسلام و تشیع مربوط نیست یا دست‌کم ارتباط اندکی دارد. غیرروش‌مندبودن، دور بودن از رویکرد دائرةالمعارف‌نویسی، بی‌نظمی و تداخل در مدخل‌ها، شتاب‌زدگی در تدوین و انتشار، تفصیل و اجمال‌های ناموزون، فقدان منابع در پایان مقاله، سازگار نبودن محتوای برخی مقالات با عنوان مدخل‌ها و نبود مدخل‌های مرتبط با قرآن، از جمله نقدهایی است که به این مجموعه وارد شده است.

در پایان، اشاره به این نکته ضروری می‌نماید که تلاش مؤلف اثر حاضر که به تنهایی و با امکاناتی اندک، به تدوین این دایرةالمعارف پرداخته را نمی‌توان نادیده گرفت؛ زیرا در این دایرةالمعارف، برخی مقالات محققانه و سودمند (به‌ویژه در حوزه فرهنگ و تمدن اسلامی) به چشم می‌خورد، اما برخی معتقدند این اثر را نمی‌توان «دایرةالمعارف» به معنای مصطلح و امروزی آن به شمار آورد و تنها می‌توان آن را «جنگ» یا «مجموعه‌ای» از مقالات و نوشته‌ها در موضوعات مختلف با محوریت اسلام و تشیع دانست. یکی از مهمترین دلایلی که برای این مدعا ارائه شده، این است که بسیاری از مقالات آن، برای دایرةالمعارف و با رویکرد دایرةالمعارفی نوشته نشده است.

منابع مقاله

1. صالحی شهیدی، «دایرةالمعارف تشیع»، زیر نظر احمدصدر حاج سیدجوادی و دیگران، تهران، نشر سعید محبی، 1378.
2. الامین، سید مهدی، «نگاهی گذرا به زندگی و آثار علمی سید حسن الامین»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب ماه دین، اسفند 1381، شماره 65، به آدرس:

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/33886/

1. بهاردوست، علی‌رضا، «مدخل‌های قرآنی دایرةالمعارف الاسلامیة الشیعیه، معرفی و نقد»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب ماه دین، اسفند 1381، شماره 65، به آدرس:

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/33890/