تاريخ العقيدة الشيعة و فرقها
| نام کتاب | تاریخ العقیدة الشیعة و فرقها |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | غلامعلی‌پور، غلامعلی (محقق)
زنجانی، فضل الله (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 211/5 /ز9ت2 |
| موضوع | شیعه - دفاعیهها و ردیهها
شیعه - عقاید شیعه- فرقهها |
| ناشر | آستان قدس رضوی، بنياد پژوهشهای اسلامى |
| مکان نشر | مشهد مقدس - ایران |
| سال نشر | 1386 هـ.ش یا 1428 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE12310AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«تاريخ العقيدة الشيعة و فرقها»، تأليف ميرزا فضل‌الله بن ميرزا نصرالله معروف به شيخ‌الاسلام زنجانى (متوفى 1373ق)، از جمله آثار معاصر پيرامون تاريخ تشيع است كه با مقدمه و تحقيق غلام‌على غلام‌على‌پور منتشر شده است.
ساختار
كتاب، مشتمل بر مقدمه محقق و مؤلف و چهار باب است. مقدمه محقق در ضمن هفت فصل تدوين شده است. ابواب متن نيز خود مشتمل بر فصولى است كه از سوى محقق كتاب عنوان‌گذارى شده است.
كتاب به شيوه انتقادى با نقل اقوال مختلف و نقد و ابرام آنها و تبيين ديدگاه تشيع نگارش شده است.
گزارش محتوا
محقق كتاب در مقدمه‌اش بر كتاب لازم دانسته است يك سرى مباحث را مطرح كند. ذكر اوضاع جاهليت در بدو ظهور اسلام، ديدگاه مسلمانان در باره كتاب خدا و سنت، اصول فِرَق اسلامى در صدر اول، معناى لغوى و اصطلاحى شيعه و چگونگى شكل‌گيرى تشيع، خوارج و منشأ آن، مرجئه و معتزله و افكار آنها از جمله مباحث مقدمه است. بررسى تاريخ تشيع، تفكرات و حركت علمى تشيع و معرفى تعدادى از مؤلفين شيعه از ديگر مباحث مقدمه است. محقق در فصل هفتم به اسم، مولد، خانواده، حيات علمى، سيره و تأليفات نويسنده اشاره كرده است (مقدمه محقق، ص 14 - 57).
غلام‌على‌پور در باره كتاب حاضر مى‌نويسد: نويسنده به تأليف اين كتاب اقدام نمود، اما آن را تمام نكرد و براى آن عنوان نهايى قرار نداد. كسانى كه متعرض نوشته‌هاى مؤلف شده‌اند تصريح كرده‌اند كه اين مقدار كه به خط خود او نوشته شده جزء اول از كتاب اوست كه تاريخ دينى تشيع است. به تصريح مؤلف در مقدمه، جزء دوم به تاريخ سياسى و جزء سوم به تاريخ علمى و ادبى شيعه اختصاص داشته است (مقدمه محقق، ص 57؛ مقدمه مؤلف، ص 63).
آنچه نويسنده در ابواب كتاب مطرح كرده به‌اختصار و به ترتيب ابواب بدين شرح است:
1. در اين باب، فرق شيعه ابتدا اجمالاً و سپس به‌تفصيل مورد بحث قرار گرفته است. در ابتداى اين باب، تعريف تشيع و منشأ آن و دشوارى‌ها و مشكلاتى كه در طول تاريخ بر شيعه، گذشته، بيان شده است. فرقه‌هاى كيسانيه، زيديه، اسماعيليه، فطحيّه و واقفيّه به‌عنوان فرق تشيع معرفى شده‌اند.
2. در اين باب غلات شيعه و منشأ اين فرق غالى و ديدگاه ائمه(ع) در باره آنها ذكر شده است. نويسنده در ابتداى اين باب به فراوانى غلات در فرق تشيّع اشاره كرده و تأكيد مى‌كند كه شيعه همواره از اين فِرَق اظهار بيزارى كرده است؛ لكن ارتباط تاريخ آنها با تاريخ فرق تشيع و اينكه مصنفين، برخى گفته‌ها و آراء آنها را با آراء تشيع اشتباه كرده‌اند، سبب ذكر آن و اشاره به احوال و آراء فاسده آنها بوده است (متن كتاب، ص 98). مغيرة بن سعيد، ابومنصور عجلى، محمد بن بشير و شلمغانى از جمله غلاتى هستند كه معرفى شده‌اند. نويسنده در فصول مجزا، افكار آنها، برائت جستن ائمه از غاليان و اختلاط غلات به روات حديث توسط راويان شيعه را مورد بررسى قرار داده است (همان، ص 98 - 126)،
3. در اين باب، ابتدا اعتقادات شيعه اماميه در اصول دين بيان شده است، سپس با طرح اختلافات عقايد شيعه با اهل سنت به دو موضوع امامت و غيبت پرداخته شده است. همچنين برخى مقالاتى كه در باره جبر و تشبيه و تحريف قرآن و مانند آن به‌ناحق به شيعه نسبت داده شده نيز رد شده است. در آخرين فصل اين باب نيز برخى از مطالبى كه به گروهى از متكلمين شيعه، مانند: هشام بن حكم، محمد بن نعمان و زرارة بن اعين نسبت داده شده، مورد نقد قرار گرفته است. غالب اين مطالب، نادرست بوده و آنچه نيز كه صحيح است به آن معنايى كه تفسير كرده‌اند نبوده است (همان، ص 160).
4. نويسنده در ابتداى اين باب، به‌اجمال به اوضاع و احوال زمان ائمه(ع) و مقدار تمكن و نقش هريك از آنها در بيان احكام اشاره كرده است، سپس از «كتاب»، «سنت»، «اجماع» و «عقل» به‌عنوان مصادر معتبر احكام و از «قياس»، «استحسان» و... به‌عنوان ادلّه نامعتبر در نزد شيعه ياد نموده است.
وضعيت كتاب
محقق كتاب در تصحيح آن از نسخه‌اى به خط مؤلف استفاده كرده و برخى از كلمات و عبارات را به لحاظ لغوى و انشائى تصحيح كرده است؛ البته در مقدمه تصريح كرده كه براى حفظ منزلت نويسنده، از اشاره به اين موارد خوددارى نموده كه رعايت امانت خلاف آن است (مقدمه محقق، ص 59).
آدرس آيات و روايات و اقوال و مقالات از مصادر معتبره استخراج و به‌علاوه تعليقات كوتاه در پاورقى ذكر شده است. فهرست مطالب در ابتداى كتاب و فهارس آيات، احاديث و اقوال، مصطلحات، فرق و مذاهب و اقوام، كتب ذكرشده در كتاب، اعلام و مصادر تحقيق در انتهاى كتاب آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها
مطالعه کتاب تاریخ العقیدة الشیعة و فرقها در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور