شیخ آقابزرگ تهرانی (کتاب)

شیخ آقابزرگ تهرانی، اثر محمدرضا حکیمی (1314-1400ش)، کتاب ششم از مجموعه «مرزبانان حماسه جاوید» است.

شیخ آقابزرگ تهرانی
پدیدآوران	حکیمی، محمدرضا (نویسنده)
ناشر	دلیل ما
مکان نشر	قم
سال نشر	1382ش
چاپ	هشتم
شابک	‎964-7990-79-0
موضوع	آقا بزرگ طهراني، محمد محسن، 1255 - 1348 - سرگذشت‌نامه مجتهدان و علما - سرگذشت‌نامه
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ ‎‏/‎‏آ‎‏7‎‏ح‎‏8 / 55/3 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

پیش از معرفی این اثر یادآور شویم که حکیمی ذیل عنوان فروست «مرزبانان حماسه جاوید»، هفت کتاب فراهم آورده و در آنها شرح حال بیست تن از عالمان را نوشته است. وی را کتابی دیگر با عنوان سپیده باوران است که در آن شرح حال پنج تن آمده است، اما این کتاب در مجموعه «مرزبانان حماسه جاوید» نیست. بنابراین از مجموع آثار حکیمی، هشت کتاب به شرح حال اختصاص دارد و در آن شرح حال ۲۵ تن آمده است. هفت کتابی که با عنوان فروست «مرزبانان حماسه جاوید» منتشر شده است، به ترتیب عبارتند از: شیخ آقا بزرگ تهرانی، حماسه غدیر، بیدارگران اقاليم قبله، شرف‌الدین، مکتب تفکیک، تفسیر آفتاب و میر حامد حسین. کتاب ششم از این مجموعه دیگر منتشر نخواهد شد و لذا شش کتاب، ذیل عنوان «مرزبانان حماسه جاوید» خواهد بود.

حکیمی در سرآغاز کتاب شیخ آقا بزرگ تهرانی (ص نه - چهارده)، یادآور شده که در نظر داشت با همکاری دیگران، شرح حال صد تن از دانشوران را بنگارد، اما چون آن طرح اجرا نشد، خود، نگارش شرح حال چند تن را به عهده گرفت.

البته تعبير «شرح حال» برای معرفی آثار حکیمی، مسامحه‌آمیز است. وی در هیچیک از این آثار، شرح حال، به معنی مرسوم آن، ننوشته است، بلکه شرح فکر نوشته و از ایمان و حماسه گزارش داده است. وی در کتاب بیدارگران اقاليم قبله تصریح کرده است: «در این کتاب، درباره هر یک از عالمانی که سخن گفته‌ام، از شرح‌ حال‌نویسی مرسوم چشم پوشیده‌ام؛ زیرا چنین کاری مورد علاقه من نیست. آنچه را این ناچیز، لازم می‌داند و مهم، نشان دادن تبلور تکلیف است در نفوس آگاه و متعهد، تا بتوان از آنان سرمشق‌هایی والا در پیش دید نسل‌های جویا قرار داد» (ص دوازده).

حکیمی در آخرین کتابی نیز که در باره چند تن از بزرگان نوشته، یادآور شده است: «من نمی‌خواستم در اینگونه مقالات، به سبک تذکره‌نویسان، زندگینامه بنویسم و اولاد و احفاد کسانی را برشمارم. من شرح‌ حال‌نویس نیستم، من می‌خواهم ترسیم‌گر "حماسه جاوید" باشم.... من کوشیده‌ام شماری از اسوگان و حماسه‌داران و رسالت‌گزاران و سپیده‌باوران را، در سطح‌های متفاوت و با شخصیت‌های متفاوت، بشناسانم... این نوشته‌ها، در این کتاب و کتاب‌های دیگر، چنانکه از سراسر آنها بخوبی روشن است، شرح زندگی عادی نیست، بلکه گزارش رسالت‌هایی است گران، نه تاریخ‌نگاری‌ای و تذکره‌نویسی‌ای متعارف»

با این مقدمه به معرفی کتاب «شیخ آقا بزرگ تهرانی» می‌پردازیم که جلد اول از مجموعه «مرزبانان حماسه جاوید» است که نخست در سال ۱۳۵۵، در ۳۲۳ صفحه وزیری، به سعی انتشارات فجر در تهران به چاپ رسید. بعد از آن، با حذف کلمه «تهرانی» از روی جلد و باقی گذاشتن آن در صفحه عنوان، در همان تعداد صفحات و در قطع رقعی منتشر شد.

کتاب حاضر، که نخستین اثر مستقل به زبان فارسی در باره شیخ آقا بزرگ تهرانی است، مشتمل بر پنج مقاله است: مقاله نخست، با عنوان «شیخ آقا بزرگ تهرانی»، گزارشی است از زندگی و کارنامه او. در مقاله دوم، ذیل عنوان «نقطه‌های اوج»، کتاب یادنامه علامه امینی، کار مشترک حکیمی و سید جعفر شهیدی، معرفی شده است. «کتابی در باره زندگانی حضرت رضا»، عنوان سومین مقاله کتاب است و در باره کتاب سرگذشت و شهادت امام رضا، از علی گلزاده غفوری. در مقاله چهارم، ذیل عنوان «شناخت شیعه»، از ضرورت شناخت تشيع و منابع آن سخن رفته است. «احساس تکلیف»، آخرین مقاله است و در آن درباره نشر و تألیف و ترجمه متون دینی چند تذکر تنبه‌آمیز آمده است.

منابع مقاله

اسفندیاری، محمد، راه خورشیدی، نگاه معاصر، تهران، پنجم، 1401ش.