النحو الجامع (جزایری)

النحو الجامع تألیف سید حمید جزائری، به زبان عربی در علم نحو است.

النحو الجامع(جزایری، حمید)
پدیدآوران	جزایری، حمید (نويسنده)
ناشر	جامعة المصطفی العالمية
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1388ش - 1430ق
چاپ	1
شابک	‎978-964-195-104-9
موضوع	زبان عربی - نحو - زبان عربی - نحو - مسایل، تمرین‏ها و غیره
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏ج‎‏4‎‏ن‎‏3 6151 ‏PJ‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب، مشتمل بر دو مقدمه از ناشر و مؤلف و متن است.

متن کتاب شامل 72 درس از مؤلف و سه ملحقه است. دروس کتاب بسیار مختصر ذکر شده است. مطالب کتاب، در دو بخش تنظیم شده است. بخش اول اعراب است که از درس اول تا پایان درس 66 را شامل می¬شود. و بخش دوم مفردات است که مشتمل بر شش درس آخر کتاب است.

مؤلف، در بیان دروس از آیات قرآن کریم، روایات شریف و اشعار عربی استفاده نموده است.

مطالب و مباحث کتاب به صورت کلاسیک و بسیار منظم و دقیق تنظیم و تدوین شده است.

گزارش محتوا

مؤلف، در مقدمه کتاب در مورد علم نحو مطالبی به اختصار بیان کرده و پیرامون کتاب و مطالب و مباحث آن نکاتی را ذکر نموده است‏.

متن کتاب، حاوی مطالب و مباحث مفید در علم نحو است که در دو بخش و در ضمن 72 درس بیان شده است.

تنظیم هر درس بدین صورت انجام گرفته است.

مؤلف، شماره و عنوان هر درس را در ابتدا ذکر کرده است.

قبل از شروع مطالب، چند سؤال با این عنوان مطرح می¬شود.

عنوان سؤالات: «یتوقع من الطلاب ان یکون ـ فی نهایة الدروس ـ قادراً علی اجابة عن الاسئلة التالیة»‏.

سپس مطالب هر درس بیان شده است. در پایان هر درس دو تمرین ذکر شده است.

مؤلف، هدف از بیان دو تمرین را چنین بیان می¬نماید:

«تمرین اول، نظم یا نثر یا شعری از کتاب¬های نحوی است که کل مباحث درس در آن است یا مباحث تکمیلی هر درس در آن ذکر شده است. هدف از این تمرین، خواندن صحیح متن آن و آشنایی با متون کتاب¬های نحوی دیگر است‏.

تمرین دوم تطبیق مطالب و مباحث درس بر دو یا چند روایت از معصومین(ع) است»‏.

جهت آشنایی با شیوه کار مؤلف و مطالب و مباحث کتاب، خلاصه¬ای از برخی دروس دو بخش کتاب ارائه می¬شود.

بخش اول اعراب:

اولین درس بخش اول کتاب پیرامون نحو و موضوع آن است‏.

مؤلف، پس از ذکر چهار سؤال، به تعریف نحو، فایده و موضوع علم نحو، کلمه، کلام، جمله و اقسام جمله می¬پردازد‏.

برخی از این تعریف¬ها از دیدگاه مؤلف:

«نحو: نحو عبارت است از قواعدی که، به سبب آن قواعد وضعیت الفاظ عرب از نظر اعراب و بنا و ساختار و وضعیت جمله¬ها از مفردات شناخته می¬شود»‏.

«فایده و موضوع علم نحو: فایده آن حفاظت و مصونیت زبان از خطای لفظی در کلام عرب و شناخت صحیح کلمات عربی از ناصحیح است. موضوع علم نحو کلمه و کلام است»‏.

جمله بر دو قسم است:

1. جمله اسمیه: جمله¬ای که رکن اول آن اسم است و با اسم شروع می¬شود مانند العجزُ آفة.
2. جمله فعلیه: جمله¬ای که رکن اول آن فعل است و با فعل آغاز می¬شود مانند جاء الحق»‏.

درس دیگر که به بیان مقدمات و مطالب ابتدایی اعراب می¬پردازد پیرامون علائم اسم، فعل و حرف است‏.

در این درس مؤلف، پس از ذکر سؤالات ابتدای درس شش علامت در مورد اسم و هفت علامت در مورد فعل بیان می¬کند‏.

علائم اسم: 1.صحت اخبار از آن؛ 2. جر؛ 3. تنوین؛ 4. نداء؛ 5. ال غیر موصوله؛ 6. تصغیر»‏.

علائم فعل:«1. جزم؛ 2. اتصال ضمائر بارزه مرفوعه؛ 3. اتصال تاء تأنیث ساکنه؛ 4. اتصال نون تاکید ثقیله یا خفیفه؛ 5. دخول قد بر آن؛ 6. دخول سین؛ 7. دخول سوف»‏.

«علامت حرف: حرف شناخته می¬شود به نداشتن علائم اسم و فعل»‏.

مؤلف، برای هر یک از علائم اسم و فعل مثال ذکر می¬کند.

دو تمرین این درس به این ترتیب است:

«تمرین1. شکّل عبارة التالیة و وضّحها:

بالجر و تنوین و النداء و ال و مسند للاسم تمییز حصل».

این شعر از الفیه ابن مالک است.

«تمرین 2. عیّن الاسم و الفعل مع ذکر علائمها:

الرسول الاعظم(ص): طوبی لشخص نظر الیه الله یبکی علی ذنب من خشیة الله و لم یطّلع علی ذلک الذنب غیره.

الامام علی(ع): یا ابن آدم ما کسبت فوق قوتک فأنت فیه خازن لغیرک»‏.

آخرین درس بخش اول کتاب در مورد بدل است.

مؤلف، پس از تعریف بدل، آن را به چهار قسم دسته بندی نموده و مثال زده است.

اقسام بدل:

1. بدل کل از کل؛
2. بدل بعض از کل؛
3. بدل اشتمال؛
4. بدل مبائن‏.

در آخر درس دو تمرین در مورد بدل بیان نموده است‏.

عناوین برخی از دروس بخش اول عبارت است از:

علائم اعراب؛ اعراب جمله¬ها؛ مسوغات ابتدا به نکره؛ افعال ناقصه، افعال مقاربه، اختصاص؛ حال؛ تمییز؛ عطف.

بخش دوم مفردات:

مقصود از مفردات در این جا عبارت از حروف و آن چه که معنای حرف را می¬دهد از اسماء و ظروف، است‏.

برخی از این موارد، در بخش اول بیان شده است مانند حروف مشبهه بالفعل، حروف جر، عطف، نداء و ادات شرط.

مؤلف، در شروع این بخش تحت عنوان تمهید در مورد اهمیت و جایگاه مفردات در زبان عربی چند سطری توضیح می¬دهد‏.

درس اول بخش مفردات، در مورد حروف تنبیه و عرض و تحضیض است‏.

حروف تنبیه: حروف تنبیه سه عدد است«الا»،«اما»و«ها». این حروف برای تنبیه و آگاهی مخاطب وضع شده است‏.

حروف عرض و تحضیض: این حروف عبارتند از«هلّا»،«الّا»،«لولا»، «لوما» و «الا».

این حروف اختصاص به جمله¬های فعلیه خبریه دارند و درصدر کلام می¬آیند و معنای آنها طلب شئ است‏.

عناوین دروس دیگر این بخش عبارت است از:

حروف ایجاب؛ حرف قسم؛ حروف زیاده؛ حروف مصدر، استقبال و تفسیریه؛ ادوات استفهام.

در پایان مطالب سه ملحقه ذکر شده است.

ملحقه اول، شامل جدول خلاصه ادواة است. در این ملحقه ادواة موارد مختلف به صورت منظم در جدول بیان شده است. برای نمونه:

اداة استثناء: الا؛ خلا؛ عدا؛ حاشا.

اداة نصب: ان؛ لن؛ کی؛ اذن‏.

ملحقه دوم مشتمل بر ذکر برخی از حروف مهم همراه با مثال است که به ترتیب حروف الفبا بیان شده است‏.

محلقه سوم جدولی در مورد روابط است. در این ملحقه اشیائی که نیاز به رابط دارند در یک قسمت جدول و روابط آنها در قسمت دیگر ذکر شده است‏.

نمونه روابط:

جمله موصوف، ضمیر

جمله موصول، غالبا ضمیر

جمله حالیه، واو و ضمیر، فقط واو، فقط ضمیر‏.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب و موضوعات در ابتدای کتاب بیان شده است.توضیحات و منابع در پاورقی کتاب ذکر شده است. فهرست مفصلی از کتبی که توسط ناشر (دار المصطفی العالمیه) به چاپ رسیده است در پایان کتاب آورده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب (جزائری، سید حمید، (1388ش)، النحو الجامع، قم، جامعة المصطفی العالمیة)