خوابگزاری، التحبير في علم التعبير

خواب‌گزارى- التحبير امام فخر رازى كتابى به زبان فارسى مشتمل بر دو متن است:

1. خواب‌گزارى، كه به احتمال قريب به يقين قديمى‌ترين متن فارسى در علم خواب‌گزارى (تعبير رؤيا) است. نسخه حاضر در برنامه ظاهراً در نيمه اول قرن هفتم و به احتمالى در سالهاى آخر قرن هشتم هجرى تألیف شده است؛
2. التحبير فى علم التعبير؛ كه در هر دو متن، موضوع علم تعبير خواب به نگارش درآمده است.

خوابگزاری. التحبير في علم التعبير
پدیدآوران	فخر رازی، محمد بن عمر (نویسنده) افشار، ایرج (گردآورنده)
عنوان‌های دیگر	التحبیر فی علم التعبیر
ناشر	المعی
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1385 ش
چاپ	1
شابک	‎9647553-10-2
موضوع	خواب گزاری نثر فارسی - قرن 7ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BF‎‏ ‎‏1088‎‏ ‎‏/‎‏خ‎‏9
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

متأسفانه به علت آنكه يگانه نسخه‌اى كه از اين متن قديمى در دسترس قرار گرفته، ابتدا و انتهاى آن افتادگى دارد، نام كتاب، مؤلف و نيز مترجم آن مشخص نيست و اطلاعاتى هم كه از متن موجود به‌دست مى‌آيد، بسيار ناقص و ناچيز است. با همه جستجو و پژوهشى كه مصصح و پژوهشگر نسخه حاضر در برنامه به انجام رسانيده و در منابع مهم كتاب‌شناسى مانند الفهرست ابن نديم و كشف الظنون حاجى خليفه غور كرده و نيز در مطالب و مضامين كتاب تحقيق نموده‌اند، به نامى از مؤلف دست نيافته‌اند. البته از متن كتاب چنين برمى‌آيد كه مترجم كتاب شخصى است به نام خليل اصفهانى كه در عهد مهدى خليفه عباسى(158ق) مى‌زيسته و كتاب را از سريانى به عربى ترجمه كرده است.

ساختار

«خواب‌گزارى»: مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم مصصح، دكتر ايرج افشار و سه بخش عمده و نيز بخش توضيحات و استدراكات است. هريك از بخشهاى كتاب نيز خود مشتمل بر ابواب متعددى است كه به عناوين آنها ضمن گزارش محتواى كتاب پرداخته خواهد شد.

«التحبير»: مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم مصحح، و دو بخش اصلى است:بخش اول در اصول اين علم داراى 35باب و بخش دوم در فروع داراى 52باب است.

گزارش محتوا

1. «خواب‌گزارى»:

   بخش اول اين كتاب دچار افتادگى است. مؤلف پس از آن به نقل احاديثى از پيامبر اكرم(ص) درباره خواب و تعبير آن و نيز كلياتى درباره سبب درست و خطا گشتن خواب، اقسام خواب، تفسير خواب و آنچه به هنگام شنيدن خواب بايد گفت، و مطالبى از اين دست مى‌پردازد.در ادامه ابواب متعددى به تعبير خواب اختصاص يافته كه عناوين برخى از موضوعات آنها عبارتست از: درختان، مرغان، درندگان پرندگان، صفت شير آفرينش مردم و....

   پس از آن تعبير خواب ابن‌ سيرين در بخش ديگرى از كتاب آمده است. در آخر نيز مؤلف بر اساس حروف الفبا تعبير خوابهاى گوناگون را ذكر كرده است.

2. التحبير:

   قسم اول:در اصول علم تعبير است كه‌بخش زيادى از اين آن حذف شده و از باب 21 به بعد موجود است. در ابواب بعدى نيز نواقصى وجود دارد كه با نقطه‌چين مشخص شده است.عناوين ابواب اين قسم بدين شرح است: در شناختن حقيقت آدمى، در بيان روح‌ها كه آدمى بدان قائم است، در بيان كردن خوابهاى حق و باطل، در اثبات قوت بارى سبحانه و تعالى، در ذكر فايده خواب، در ذكر خوابها به نسبت با روزهاى هفته و....

   قسم دوم: در فروع علم تعبير است. بخش‌هاى از اين قسم نيز مانند ابواب ششم و سى‌ودوم و سى‌وپنجم در اين نسخه از كتاب نيامده است.

برخى از عناوين ابواب اين قسم عبارت از: در ديدن حق تعالى و ديدن عرش و كرسى و لوح محفوظ، در ديدن انبياء(ع)، در ديدن مصطفى(ع)، در ذكر ديدن مكان و زمان عبادت، در عبادات، در ديدن آفتاب و ماهتاب و ستارگان، در اختلاف رنگها، در تاويل عشق و آنچه بر آن تعلق دارد، در تاويل لباسها و فرشها، در تاويل مردگان و گورستان، در تاويل حيوانات، در عشره و....

وضعيت كتاب

هر دو كتاب كه در نسخه حاضر در برنامه موجود است، مشتمل بر پاورقى‌هاى مفيدى از مصحح كتاب مى‌باشد. در ابتداى هر يك از كتاب‌ها فهرست مطالب كتاب و در انتهاى كتاب اول فهرست عام لغات و اصطلاحات، فهرست جغرافيايى و مردم شناسى، فهرست كتب و نيز فهرست نام افراد انسانى و داستانى ذكر شده است.

نمونه چند صفحه از نسخه خطى التحبير، جدول تطبيق اوراق نسخه با وضع صفحات چاپى، جدول تطبيق اوراق صفحات چاپى با اوراق نسخه، فهرست لغات نادر و نيز فهرست اعلام در انتهاى كتاب آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه مصحح.
2. متن كتاب.