الطهور
الطهور، اثر ابوعبید، قاسم بن سلّام که به نام «الطهارة» نیز شناخته می‌شود، کتابی است یک جلدی، به زبان عربی با موضوع حدیث و فقه. ابوعبید در این اثر با استدلال به روایات اهل تسنن به‌طور خاص به بیان بحث طهارت از میان مباحث فقهی پرداخته است. این کتاب برای طالبان علم حدیث عامه به‌طور عمومی و برای آموزندگان فقه اهل سنت به‌طور خاص، مفید است.
| الطهور | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابوعبید، قاسم بن سلام (نويسنده) سلمان، مشهور حسن (محقق) |
| ناشر | عربستان - جده : مکتبة التابعين |
| مکان نشر | عربستان - جده : مکتبة التابعين |
| سال نشر | 1994م , 1414ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف2و6 117/25 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اثر حاضر به تحقیق مشهور حسن محمود سلمان رسیده و همو مقدمه‌ای بر آن نوشته است.
ساختار
کتاب با مقدمه محقق آغاز شده و متن اصلی در ذیل ابواب متعدد تنظیم شده است.
نویسنده این اثر در آن 419 حدیث و اثر مسند را آورده که در برخی موارد، منفرد به روایت در آن است.
گزارش محتوا
اشتغال به علم از اهم فضایلی است که انسان در دنیایش به آن می‌پردازد و نصوص و اخبار در ترغیب انسان به طلب و آموختن و آموزش آن، به‌خصوص در دو علم حدیث و فقه، تواتر دارد. کتاب حاضر جامع میان این دو علم است؛ زیرا نویسنده آن مجتهد و صاحب مذهب از مذاهب اهل سنت است. او از بزرگان ائمه حدیث مانند احمد بن حنبل و یحیی بن معین و... و از بزرگان ائمه فقه در اهل تسنن مانند شافعی و ابویوسف و محمد بن حسن شیبانی، استماع کرده و با آنان مناظره و مباحثه داشته است. طهارت، اولین علمی است که مسلمان باید بیاموزد؛ زیرا سایر عبادات مسلمان مبنی بر طهارت است. به دلیل کثرت احتیاج مسلمان در امورش به این امر، فقها در ابتدای کتاب‌های فقهی با این مبحث آغاز کرده‌اند. در این میان، برخی دیگر نیز دست به تألیف کتابی جداگانه در این مبحث زده‌اند. از میان این افراد ابوعبید قاسم بن سلّام است که این اثر را نوشته. این اثر برای طالبان علم حدیث عامه به‌طور عمومی و برای آموزندگان فقه اهل سنت به‌طور خاص، مفید است. نویسنده این اثر در آن 419 حدیث و اثر مسند را آورده که در برخی موارد، منفرد به روایت در آن است؛ چنان‌که این مطلب را حافظ عبدالغنی بن سعید ازدی در آنچه خطیب بغدادی در تاریخ بغداد از وی نقل کرده و مزی در «تهذيب الكمال» و ذهبی در «سير أعلام النبلاء» و سبکی در «طبقات الشافعية الكبری»، گفته است. در اهمیت این کتاب همین بس که بزرگان علما و حفاظ اهل سنت مانند ابن قیم و نووی و ابن حجر و عینی و... از آن نقل کرده‌اند[۱].
راویان اثر در صفحه ابتدایی آن چنین ذکر شده‌اند: «كتاب الطهور لأبي‌عبيد القاسم بن سلّام الخزاعي رواية أبي‌بكر محمد بن يحيی بن سليمان بن يزيد المروزي عنه. رواية أبي‌عبدالله الحسين بن محمد بن عبيد بن أحمد بن مخلد الدقاق عنه. رواية أبي‌محمد الحسن بن علي بن محمد بن الحسن الجوهري عنه. رواية القاضي أبي‌بكر محمد بن عبدالباقي بن محمد البزار عنه. رواية الشيخ أبي‌حفص عمر بن محمد بن معمّر بن طبرزذ عنه. رواية أم‌عبدالكريم فاطمة بنت سعد الخير بن محمد الأنصاري عنه. رواية الشيخ أبي‌العباس أحمد بن أبي‌الثّناء حامد بن أحمد بن حمد الأرتاحي عن فاطمة بنت سعد الخير الأنصاري. [رواية أحمد و] إبراهيم ابنا محمد بن عبدالله الظاهري و ابن أخيهما موسی عنه»[۲].
نویسنده ابواب کتاب را با «باب فضل الطهور تكون بعده الصلاة» آغاز و با «باب الوضوء من الرعاف الذي ينصرف عن الصلاة»، به انجام رسانده است. وی در ذیل هر باب، روایات مربوطه را با شماره‌گذاری سلسله‌وار ذکر کرده است.
در یکی از ابواب کتاب که درباره مباحث شرعی در شستن اعضا در وضو بحث می‌کند درباره مسح بر قدمین و رخصت در ترک شستن آنها صحبت شده است. در میان اهل تسنن، روال بر شستن پا است و در شیعه بر مسح آن. در یکی از روایات این باب آمده: «حدثنا محمد قال أخبرنا أبوعبيد قال ثنا هشيم قال أخبرنا يعلی بن عطاء عن أبيه عن أوس بن أبی‌أوس الثقفي قال: رأيت رسول‌الله(ص) أتی كظامة قوم، فتوضأ و مسح علی قدميه»[۳]. در این روایت بیان شده که پیامبر اکرم(ص) در وضو گرفتن، مسح بر قدمین نمودند.
وضعیت کتاب
فهارس فنی کتاب در انتهای آن ذکر شده است. پاورقی‌های کتاب علاوه بر ذکر مراجع، حاوی مطالب مفیدی در شرح و توضیح محتوای متن است. به دو دلیل در انتساب این اثر به مصنفش تردیدی وجود ندارد: بسیاری از عالمان ثقه ثبت، آن را به نویسنده‌اش نسبت داده‌اند که حدود پانزده نفرشان را محقق در مقدمه‌اش ذکر می‌کند؛ همچنین وجود سند متصل تا نویسنده اثر[۴].
در نگارش این اثر به دو نسخه خطی اعتماد شده که یکی متعلق به دارالكتب المصرية به شماره 2308 است که در ا ین اثر به نسخه «أ» علامت‌گذاری شده و دومی متعلق به کتابخانه ظاهریه دمشق به شماره 3748 است که ضمن یک مجموعه واقع شده است و به حرف «ب» علامت‌گذاری شده است[۵].
درباره نام کتاب دو قول وجود دارد: اولی این است که نام آن کتاب «الطهور» است که در ابتدای نسخه خطی «أ» همین نام برای آن ذکر شده و همین نسخه خطی است که مورد اعتماد نویسنده در تحقیق واقع شده است. نام دیگر، کتاب «الطهارة» است که در ابتدای نسخه «ب» و در کتاب‌های «تاریخ بغداد» و «المؤتلف و المختلف» و «الفهرست» و «طبقات الشافعية الكبری» و... آمده است[۶].
کار محقق در تحقیق این اثر به این صورت است: اول: یافتن نسخه‌ها و نگارش احادیث و آثار آن؛ دوم: مقابله دو نسخه و ثبت تفاوت‌ها در حاشیه؛ سوم: تخریج احادیث و بیان صحیح از سقیم آن بر اساس قواعد مصطلح علم حدیث و اعتنا به ذکر شواهد و متابعات در موارد لزوم؛ چهارم: اعتنا به ذکر فقه ابوعبید در طهارت و نقل مذهب او از علمایی که اعتنا به ذکر خلاف در اقوال دارند و مذهب او را ذکر کرده‌اند؛ پنجم: توثیق آرای علمای مذکور در کتاب؛ ششم: سعی در یافتن مصادری که کلام مصنف را نقل کرده‌اند و ذکر آن در حاشیه؛ هفتم: ساختن فهارس فنی شامل: فهرست مواضیع، آیات کریمه، اطراف احادیث نبوی، آثار مسند و مذاهب علما[۷].
صفحات 75 تا 84 کتاب، حاوی رونوشت تصاویری از صفحات مختلف نسخه‌های خطی کتاب است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.