الأدوات النحویة في کتب التفسیر

الادوات النحویة فی کتب التفسیر تألیف محمود احمد صغیر (معاصر)، تحقیقی در موضوع ادوات نحوی و دیدگاه مفسرین در رابطه با تبیین وجوه این ادوات است. اهمیت این کتاب به جهت ارتباط این ادوات با فهم قرآن کریم و نصوص آن است.

الأدوات النحویة في کتب التفسیر
پدیدآوران	صغیر، محمود احمد (نويسنده)
ناشر	دار الفکر ** دار الفکر المعاصر
مکان نشر	سوریه - دمشق ** لبنان - بیروت
سال نشر	1422ق - 2001م
چاپ	1
شابک	‎1-57547-973-7
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	ص7الف4 82/7 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

کتاب مشتمل بر مقدمه، تمهید و چهار باب و هر باب مشتمل بر چند فصل است. در تمهید، از مفهوم ادات در لغت و اصطلاح، ارتباط تفسیر با علوم عربی و ادوات نحوی سخن رفته است.‏ ادوات جمع «اداة» است و ادوات قرآن یعنی حروف و هرچه که به حروف شباهت دارد، هرچند اسم یا فعل باشد. این ادوات در قرآن فراوان است و چون بر معانی متفاوتی دلالت می‌کنند، اهمیت فراوانی در فهم قرآن نیز دارند؛ مانند: ادوات نهی، نفی، استفهام، عطف، تأکید، استثنا و... .‏

در باب اول کتاب از مبانی ادوات بحث شده است. مفسرین در کتابهایشان در کنار توجه به معانی و جنبه نحوی به جنبه لغوی ادوات اهتمام ویژه‌ای داشته‌اند.‏ به عنوان مثال مفسرین در اصل «کم» اختلاف نظر دارند: فراء آن را ترکیبی از «ما» استفهامیه و کاف دانسته و معتقد است با کثرت استعمال، الف در آخر آن حذف و میم ساکن شده است. یا ابوحیان کاف را کاف تشبیه و حذف الف از «ما» را به جهت دخول حرف جر بر آن دانسته است.‏ عرب معمولاً به اقتصاد در اداء لغوی تمایل دارد و لذا از راه‌هایی چون حذف، ادغام، قلب، ابدال و مانند آن در این رابطه بهره گرفته است.‏

در باب دوم، ادوات مهمله و ادوات عامله و در باب سوم، معانی تخصیص نحوی و اسالیب نحوی مورد بررسی قرار گرفته است.‏

نویسنده در آخرین باب کتاب به این نکته اشاره کرده که مفسرین در تبیین وجوه ادوات بر دو مصدر اصلی اعتماد کرده‌اند: نصوص لغوی و آراء علماء. نصوص لغوی عبارت از قرآن و قرائات آن، شعر، حدیث نبوی، اخبار صحابه، کلام عرب، امثال و امثله ساختگی.‏

در نگارش این اثر علاوه بر منابع تفسیری از کتبی چون «الازهیة فی علم الحروف» هروی، «رصف المبانی» مالقی، «مغنی اللبیب» ابن هشام، در معانی ادوات، و منابع فراوان دیگر در قرائات قرآنی، کتب تراجم، دواوین شعر و مانند آن استفاده شده است.‏

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. صابری، علی؛ اسماعیلی، زهرا؛ «چالش‌ها و راهکارهای برگردان «کم» خبری در ترجمه‌های فارسی قرآن کریم»، پژوهش های زبانشناختی قرآن، پاییز و زمستان 1397، شماره 14، ص 119 تا 136.