غربال الزمان في وفيات الأعيان
غربال الزمان في وفيات الأعيان، كتابى است به زبان عربى به قلم يحيى بن ابى‌بكر بن محمد بن يحيى بن حسين عامرى حرضى يمانى شافعى (816-893ق) كه به موضوع تراجم و شرح حال صحابه و تابعين پيامبر و نيز علما و پادشاهان ممالك اسلامى، همچنين برخى وقايعى كه طى قرن اول تا نيمه قرن هشتم هجرى روى داده، اختصاص يافته است.
| غربال الزمان في وفيات الأعيان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عمر، محمد ناجی (مصحح و معلق) عامری حرضی، یحیی بن ابی‌بکر (نویسنده) |
| ناشر | دار الخير |
| مکان نشر | دمشق - سوریه |
| سال نشر | 1405 ق یا 1985 م |
| موضوع | زیدیه - سرگذشت‌نامه
یمن - تاریخ - قرن 1 - 7ق. - سرگذشت‌نامه یمن - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DS 247 /ی86 ع2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
محمد ناجى زعبى عمر، كار تحقيق اين كتاب را عهده‌دار شده است.
نگارش كتاب در ذى‌حجه سال 861ق پايان يافته است.
ساختار
كتاب، مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم محقق و مقدمه‌اى به خامه مؤلف است و مطالب آن تنها بر اساس ترتيب سال‌هاى قمرى، از سال نخست هجرى قمرى تا سال750ق، تنظيم گرديده است.
گزارش محتوا
اين كتاب خلاصه‌اى است از كتاب «تحفة الزمن» حسين بن عبدالله اهدل (779-855ق) كه خود آن نيز مختصرى است از كتاب «تاريخ يافعى» نوشته عبدالله بن اسعد يافعى (م 768ق). يافعى نيز در نگارش اثر بزرگ خود از آثار ذهبى و نيز وفيات الأعيان ابن خلكان سود جسته است.
مؤلف ذيل عنوان هريك از سال‌هاى قمرى به ذكر وقايع رخ داده در آن سال و نيز معرفى شخصيت‌هايى كه طى آن سال وفات نموده‌اند مى‌پردازد.
از جمله وقايع و وفياتى كه در اين كتاب بدانها اشاره شده مى‌توان به ورود پيامبر اكرم در سال اول هجرى به مدينه، تحويل قبله در سال دوم هجرى، واجب شدن روزه و نيز وقوع جنگ بدر در اين سال، وفات رقيه دختر پيامبر، ازدواج على با فاطمه(س)، وفات عثمان بن مظعون، ولادت امام حسن در نيمه شعبان سال سوم هجرى، تحريم شراب در اين سال، غزوه بئر معونه در سال چهارم هجرى، بيعت رضوان و نيز واجب شدن حج در سال ششم هجرى، جنگ خيبر و نيز عمرة القضاء در سال هفتم، غزوه موته و فتح مكه و ميلاد ابراهيم پسر پيامبر در سال هشتم، غزوه تبوك در سال نهم، حجةالوداع و درگذشت ابراهيم پسر پيامبر در سال دهم هجرى و وفات پيامبر اكرم در سال يازدهم هجرى، وفات فاطمه زهرا(س) در سال دوازدهم هجرى و... اشاره نمود.
از جمله مطالب مهمى كه مؤلف در بيان وقايع سال شصت و يكم هجرى بدان اشاره مى‌كند، جريان شهادت امام حسين است كه مؤلف آن را به‌تفصيل بازگو نموده و از شهداى بنى هاشم نام برده و قاتلين حضرت را لعن و نفرين مى‌كند. وى همچنين با استفاده از اجماع علما بر جواز نبرد على(ع)، به‌عنوان امام بر حق، با مخالفان خويش به تحسين خروج امام حسين بر ضد يزيد بن معاويه پرداخته و خروج عبدالله بن زبير بر بنى اميه و نيز خروج ابن اشعث و گروه زيادى از تابعين بر حجاج بن يوسف ثقفى را با همين ملاك تحسين مى‌نمايد.
در ادامه، مؤلف ديدگاه علماى مسلمان درباره جواز لعن يزيد و قاتلان امام حسين و يا لزوم توقف در اين‌باره را نقل مى‌كند.
در اين كتاب، مؤلف شرح حال عالمان يمنى را كه زندگى‌نامه ايشان در آثار گذشته، حتى در تاريخ يافعى، مغفول مانده، به نگارش درآورده است و اين خود در شناخت مواريث فرهنگى يمن بسيار حائز اهميت است.
وضعيت كتاب
كتاب حاضر زير نظر قاضى عبدالرحمن بن يحيى اريانى به طبع رسيده و مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم محقق و فهرست مطالب مى‌باشد. در فهرست، نام تمامى اعلام يادشده در كتاب نيامده و به ذكر نام مشاهير بسنده شده است.
منابع مقاله
- مقدمه محقق.
- متن كتاب.