الفائق في غريب الحديث
الفائق في غريب الحديث اثر محمود بن عمر زمخشرى، خلاصه‌اى از تلاش كسانى است كه در موضوع غريب الحديث از قرن دوم تا حيات مؤلف قلم زده‌اند. از آنجا كه كتاب در واقع شرح الفاظ غريب حديث نبوى مى‌باشد، لذا مى‌توان آن را معجم لغت روايى دانست، كه مؤلف با رجوع به كتب گذشتگان خود اين اثر گرانبها را نوشته است. وى در تشريح انگیزه‌اش از نگارش كتاب يادآور مى‌شود كه اگرچه آثار فراوانى در اين موضوع تألیف شده ولى اثرى كه از حيث ساختار نيكو، و از حيث محتوا به حقيقت نزدیک تر باشد نوشته نشده است.
| الفائق فی غریب الحدیث | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شمس‌الدین، ابراهیم (اعداد) زمخشری، محمود بن عمر (نویسنده) |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1417 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | احادیث - واژه‌نامه‌ها
احادیث اهل سنت زبان عربی - واژه‌نامه‌ها غریب الحدیث |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | BP 106/2 /ز8ف2 1376 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب در چهار جلد تدوين شده است. مؤلف، ترجمه كلمات غريب از احاديث و آثار را بر اساس حروف الفبا و به ترتيب فاء الفعل مرتب كرده و ذيل هر حرف به تعداد حروف الفبا، باب ذكر كرده كه بابها بر اساس حرف عين الفعل مرتب شده است؛ مثلاًذيل حرف همزه بابهاى همزه مع الباء، همزه مع التاء، همزه مع الثاء و... جاى مى‌گیرند. لازم به ذكر است كه مؤلف فقط در فاء الفعل و عين الفعل ترتيب حروف الفبائى را رعايت كرده است؛ ولى در حرف سوم چنين مراعاتى در كار نيست؛ مثلاً«علو» را قبل از «علم» و «أكل» را قبل از «أكد» ذكر كرده است. همچنين از اشعار، آيات و روايات نيز بهره برده است.
گزارش محتوا
جلد اول:
شامل مقدمه‌اى از محقق كتاب آقاى ابراهیم شمس‌الدين است كه درباره ساختار كتاب و روش تألیف آن مطالبى ذكر كرده است. وى در ادامه به زندگی‌نامه مؤلف پرداخته است. نویسنده نيز در مقدمه جايگاه زبان عربى و انگیزه تألیف را بيان كرده است.
در ادامه در هر يك از مجلدات كتاب به ترتيب واژگان تعدادى از حروف ذكر شده است.
در آخر مجلد سوم نيز خاتمه‌اى ذكر شده كه مؤلف زمان اتمام كتاب را اوائل ماه ربيع الآخر، سال 560 است ذكر كرده است.
جلد چهارم نيز حاوى فهارس كتاب است.
وضعيت كتاب
كتاب مشتمل بر پاورقى‌هاى ارزشمندى است كه در آن اختلاف نسخ، معناى برخى الفاظ و عبارات، و آدرس روايات و اشعار ذكر شده است.
فهارس آيات، أحاديث(فعلى و قولى) پيامبر(ص)، آثار صحابه و تابعين، ألفاظ، أعلام، قبائل و جماعات، أماكن، أمثال، قافيه‌ها، أرجاز (رجزها و ابيات حماسى)، أبيات، و در پایان فهرست محتويات در جلد چهارم ذكر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب